ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ/ΟΛΙΓΑΡΧΙΑΣ
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟΝ ΑΚΜΗΣ
από τό - 480 τέλος
Μηδικών Πολέμων
μέχρι τό - 430 αρχή Πελοπονησιακού
ΑΛΤΑΝΗ
Καθ' όλην την διάρκειαν της Ελληνικής Ιστορίας της
αρχαιότητος αι δύο αντιμαχόμεναι δυνάμεις, αι Αθήναι και
η Σπάρτη, η μέν πρώτη πόλις Ιωνική, η δέ δευτέρα Δωρική,
διεκρίνοντο κυρίως διά του πολιτεύματός των.
Αι Αθήναι, κατά τό μεγαλύτερον χρονικόν διάστημα, πόλις
δημοκρατική εις ότι αφορούσε τους πολίτας της,
αποσκοπούσε εις τό να καταστήση τους πάντας ικανούς εξ
ίσου να άρχουν και να άρχωνται μέ ίσας ευκαιρίας,
δικαιώματα και υποχρεώσεις. Δι αυτό και η άνοδος εις την
εξουσίαν δεν εγένετο διά ψήφων η διά βοής, αλλά διά κ λ
η ρ ο υ και είχε μονοετή διάρκειαν δι' όλα τά αξιώματα
της πόλεως. Κατά τον τρόπον αυτόν όλοι οι Αθηναίοι
πολίται είχαν την ευκαιρίαν εις κάποιαν στιγμήν της ζωής
των να μετέχουν ενεργώς εις τά κοινά. Η ισονομία ήτο τό
βασικόν χαρακτηριστικόν της δημοκρατίας των Αθηνών.
Η παιδεία (πρωτοβάθμιος 7 - 14 ετών και δευτεροβάθμιος
14 - 18) ήτο ανεπτυγμένη τόσον εις τά γράμματα, εις την
μουσικήν, όσον και εις την γυμναστικήν εις τάς
παλαίστρας και τά γυμναστήρια. Ηκολούθη διετής
στρατιωτική θητεία μέχρι της ηλικίας των 20 ετών.
Η Σπάρτη, πόλις στρατιωτικώς πειθαρχημένη εις τους
νόμους τους κατευθύνοντας τους πολίτας εις την μόνιμον
ετοιμοπόλεμον κατάστασιν, είχε πολίτευμα μέ
περιορισμένην δημοκρατικήν δομήν και ολιγαρχικήν άσκησιν
εξουσίας. Η άνοδος εις την εξουσίαν εγένετο δι ε κ λ ο γ
ώ ν η διά βοής.
Τό σύστημα δι' ε κ λ ο γ ώ ν δεν επιτρέπει εις πάντας
τους πολίτας να άρχουν μέ ισονομίαν, διότι περιορίζεται
από την κατ' εξοχήν επιλογήν ωρισμένων μόνον προσώπων,
τά οποία θέτουν υποψηφιότητα διά να ασκήσουν την
εξουσίαν η κατόπιν επιλογής των μελών μόνον ωρισμένων
αριστοκρατικών οικογενειών.
Η Σπάρτη υπεχρέωνε τά παιδιά να μαθαίνουν γράμματα και
μουσικήν. Ήτο όμως επίσης υποχρεωτική η συνεχής σωματική
άσκησις εις ομάδας υπό την επίβλεψιν "παιδονόμου" από
την ηλικίαν των επτά ετών εις την ύπαιθρον και τά δάση
μέχρι την ηλικίαν των 18 ετών, την λεγομένην
"κρυπτείαν". (Ξενοφώντος Λακεδαιμονίων, "καί τά εν
παλαίστρα").
Α Θ Η Ν Α Ι κατά την περίοδον ακμής.
Ο πληθυσμός των Αθηνών κατά την περίοδον της μεγάλης
ακμής ανήρχετο εις 400.000 άτομα. Εξ αυτών οι 100.000
ήσαν μέτοικοι, οι 100.000 δούλοι, 40.000 οι Αθηναίοι
πολίται και 160.000 γυναίκες και παιδιά (Εκδοτική
Αθηνών, Γ1).
Τό Δημοκρατικόν πολίτευμα εξεπροσωπείτο από όλας τάς
τάξεις των Αθηναίων πολιτών. Από τό - 451 και μετά
έπρεπε αμφότεροι οι γονείς να είναι Αθηναίοι
(Πλουτάρχου, Περικλής). Μέτοικοι και δούλοι δεν είχαν
εκπροσώπησιν εις την Εκκλησία του Δήμου.
Τά τρία κυριώτερα σώματα ασκήσεως εξουσίας ήτο:
α. Η Εκκλησία του Δήμου, η οποία απετελείτο από
τους Αθηναίους πολίτας. Ούτοι αφού είχαν συμπληρώσει τό
20όν έτος της ηλικίας των εκάλυπταν αναλογικώς όλας τάς
τάξεις, αι οποίαι ισοτίμως συμμετείχαν έχοντες δικαίωμα
λόγου κατά τάς συνελεύσεις από την ηλικίαν των 30 ετών.
Παρευρισκόμενοι εις τάς συνελεύσεις από την ηλικίαν των
20 μέχρι των 30 ετών ελάμβαναν εξ ιδίας αντιλήψεως εντός
του χώρου των τεκταινομένων, την απαιτουμένην
εξοικείωσιν και γνώσιν των πολιτειακών θεμάτων, άνευ
όμως δικαιώματος αγορεύσεως.
Εκ του συνόλου των 40.000 πολιτών ε κ λ η ρ ώ ν ο ν τ ο
κατ' έτος οι 6.000 πολίται διά να αποτελέσουν την Εκκλησίαν του Δήμου. Η ισχύς της κ λ η ρ ώ σ ε ω ς
κάθε περιόδου ήτο έν έτος. Συνεπώς διά κληρώσεως και εκ
περιτροπής ό λ ο ι οι Αθηναίοι ανελάμβαναν την ευθύνην
διά την επικύρωσιν των αποφάσεων των εσωτερικών και
εξωτερικών υποθέσεων, εφ'όσον εις αυτήν ελάμβαναν μέρος
ό λ α ι αι τάξεις. Επληρώνοντο δέ διά την συμμετοχήν των
εις τάς συνελεύσεις λαμβάνοντες έν "σύμβολον" ως
δικαιολογητικόν πληρωμής.
β. Η
Βουλή των Πεντακοσίων, που είχε την
υποχρέωσιν να προετοιμάζη τάς εργασίας των λαϊκών
συνελεύσεων της Εκκλησίας του Δήμου, ήτο και αυτή μία
επιτροπή, η οποία διεχειρίζετο την εξουσία διά κ λ η ρ ο
υ και εκάλυπτε και αυτή όλας τάς τάξεις των πολιτών. 50
πολίται αποτελούμενοι εκ των 10 φυλών των Αθηνών (Νόμος
Κλεισθένους του -508) επρυτάνευαν επί έν έτος. Η
πρυτανεύουσα φυλή είχε την εξουσίαν της διοικήσεως της
Πολιτείας ανά 35 - 36 ημέρας εκ περιτροπής.
γ. Τό
σώμα των Ηλιαστών ήτο σώμα αποτελούμενον εκ
1.000 και αργότερον εκ 1.500 μελών, τό οποίον ανελάμβανε
υποθέσεις σοβαρών παραβάσεων. Κύριον έργον της Ηλιαίας
ήτο η συγγραφή των Νόμων εις προσχέδιον, τό οποίον εν
συνεχεία εφέρετο πρό της Βουλής των Πεντακοσίων. Εις την
τρίτην φάσιν οι Νόμοι έφθαναν εις την Εκκλησία του Δήμου
διά να ψηφισθούν από όλους τους Αθηναίους πολίτας.
Εάν εξεδηλούτο αντίρρησις η επιθυμία τροποποιήσεως του
Νόμου, τότε ο πολίτης υπέβαλλε κατά την συνέλευσιν τάς
προτάσεις του. Επί της διατηρήσεως η μή των παλαιών
νόμων η της αποδοχής νέων απεφάσιζεν η επιτροπή εκ
νομοθετών αποτελουμένη εξ Ηλιαστών δικαστών, πρό των
οποίων 5 συνήγοροι, οριζόμενοι υπό του λαού, υπεράσπιζαν
τους υπό κατάργησιν νόμους, ενώ οι υποβάλλοντες τάς
προτάσεις εδικαιολόγουν τάς προτεινομένας τροποποιήσεις.
Εκ των ανωτέρω προκύπτει ότι όλοι οι Αθηναίοι πολίται
συμμετείχαν ενεργώς εις την διακυβέρνησιν της πόλεώς των
άνευ εξαιρέσεων, εκτός εκείνων που είχαν διαπράξει
αξιόποινας πράξεις.
Σ Π Α Ρ Τ Η
Διά την ιστορία του πολιτεύματος της Σπάρτης οι ίδιοι οι
Σπαρτιάται δεν άφησαν γραπτά κείμενα η επιγραφάς.
Άγνωστον διά ποίους λόγους απέφυγαν να τό πράξουν, άν
και βεβαίως είναι γνωστή η λακωνική κλίσις των
Σπαρτιατών εις τά ολίγα λόγια και κατά συνέπειαν και εις
τον περιορισμόν του γραπτού λόγου. Η γνώσις, η
προερχομένη εκ του πολιτεύματός των, προέρχεται από τον
Ξενοφώντα, ένθερμον υποστηρικτήν του ολιγαρχικού
πολιτεύματος, τον Θουκυδίδην, αντικρούοντα τον
Ξενοφώντα, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλην και τον
Πλούταρχον. Ο πέπλος του μυστηρίου της Σπαρτιατικής
κυβερνητικής μηχανής ωνομάσθη χαρακτηριστικώτατα από τον
Θουκυδίδην (Ε' 68) "τής Πολιτείας τό κρυπτόν".
Εις την Σπάρτην η εξουσία είχε στρατιωτικόν
χαρακτήρα.
α. Εις την κορυφήν η
Βασιλεία είχε την ιδιομορφία
να ασκήται από δύο βασιλικούς οίκους, τους Αγιάδας και
τους Ευρυποντίδας. Αρχικώς (ως γνωστόν και από τά Έπη
του Ομήρου) οι "αρχηγέται" είχαν την απόλυτον εξουσίαν
επί του στρατού, της δικαιοσύνης και των ιεροπραξιών.
β. Η
Γερουσία απετελείτο από 28 μέλη. Ε ξ ε λ έ γ
ο ν τ ο ούτοι ισοβίως από τάς καλυτέρας οικογενείας της
Σπάρτης διά βοής υπό του πλήθους και ήσαν άνω των 60
ετών, ώστε να μήν στρατεύωνται. Γερουσία και βασιλείς
(κατά τό έτος μείον 754) είχαν τό δικαίωμα να ακυρώνουν
κάθε απόφασιν της συνελεύσεως, που θά εθεώρουν άστοχον.
Η απόφασις αποδίδεται εις τον βασιλέα Θεόπομπον.
Βαθμηδόν η εξουσία από τους Βασιλείς και την Γερουσίαν
περιήλθεν εις τους εφόρους.
γ. Οι
5 έφοροι ε ξ ε λ έ γ ο ν τ ο ετησίως μόνον
από όσους Σπαρτιάτας είχαν πολιτικά δικαιώματα. Οι
έφοροι ωρκίζοντο μέ τους βασιλείς, ότι εκείνοι μέν θά
εσέβοντο τους νόμους, οι δέ έφοροι θά εκυβέρνων εν
ονόματι του λαού. Οι έφοροι σύν τ? χρόνω συνεκέντρωσαν
όλας τάς εξουσίας εις τάς χείρας των και μεταξύ αύτών,
τό ιδιαιτέρως σημαντικόν καθήκον, να επιβλέπουν συνεχώς
τους περιοίκους και τους είλωτας, φοβούμενοι εξεγέρσεις
κυρίως εις την ύπαιθρον.
Η διάρκεια της θητείας των ήτο μονοετής, ως και εις τό
πολίτευμα των Αθηνών, μέ την διαφοράν ότι έδιδαν λόγον
των πράξεών των μόνον εις τους διαδόχους των, ενώ
εζήτουν από τους βασιλείς, την Γερουσίαν και τους
Στρατηγούς να λογοδοτούν διά τάς πράξεις των. Οι Έφοροι
είχαν την άσκησιν του πολιτεύματος εις τάς χείρας των
διά λογαριασμόν της Απέλλας (Εκκλησίας του Δήμου).
δ. Η συνέλευσις του Δήμου ωνομάζετο
Απέλλα και
συνεκαλείτο μίαν φοράν τον μήνα. Εις αυτήν ελάμβαναν
μέρος μόνον οι πολίται της Σπάρτης ηλικίας άνω των 30
ετών. Έπρεπε όχι μόνον να ήσαν εκ γενετής Σπαρτιάται,
αλλά και να είχαν εκτελέσει την στρατιωτικήν των θητείαν
- την Κρυπτείαν - μετέχοντες συνεχώς των συσσιτίων
(φειδιτίων).
Η εκλογή των μελών της Γερουσίας και των Εφόρων εγένετο
διά βοής όπως εις τά στρατόπεδα και όχι διά κ λ η ρ ο υ
ως εγένετο εις τάς Αθηνας. Μόνον οι βασιλείς, οι
γέροντες και οι έφοροι είχαν δικαίωμα να ομιλούν εις τάς
συνελεύσεις. Όλα τά θέματα εσωτερικής και εξωτερικής
πολιτικής συνεζητώντο εις την Απέλλα υπό της εξουσίας.
Αι συνελεύσεις του λαού έχασαν την αρχικήν των δύναμιν,
αφ' ότου η ψήφος του λαού έπαψε να είναι υποχρεωτική διά
την εκλογήν των αρχόντων. και η απόφασις αύτη αποδίδεται
εις τον βασιλέα Θεόπομπον.
Μεταξύ της Δημοκρατίας των Αθηνών και της ολιγαρχίας της
Σπάρτης η διαφορά ήτο ουσίας, καθ' ότι οι Αθηναίοι είχαν
ως πρώτιστον μέλημά των την ελευθερίαν μέ βάσιν τά
επιτεύγματα του πνεύματος, ενώ οι Σπαρτιάται είχαν ως
ιδανικόν πρότυπον και αυτοί μέν την ελευθερίαν, αλλά μέ
βάσιν την στρατιωτικήν πειθαρχίαν, την απλότητα του
βίου, την αυτοσυγκράτησιν και αυτοσυγκρότησιν.
Αθηναίοι και Σπαρτιάται, εκπροσωπούντες, ως πρότυπα
πολιτεύματα, τό σύνολον των Ελληνικών πόλεων/κρατών,
είχαν έν και μοναδικόν αδιαπραγμάτευτον ιδανικόν: την
ελευθερίαν της πόλεώς των χάριν της οποίας θά εθυσίαζαν
οιανδήποτε προσωπικήν προοπτικήν και εφήμερον απόλαυσιν
της ζωής. Προηγείτο η ελευθερία, ασφάλεια και ευημερία
της πόλεως, εις τον βωμόν της οποίας εθυσίαζαν τους
εαυτούς των μέ υπερηφάνεια, ανδρείαν και σθένος ηρωϊκόν
και εις αυτήν εθυσίαζαν ακόμη και τά προσφιλή των
πρόσωπα.
"Η Ελληνική κοινή συνείδησις εστηρίζετο ανέκαθεν εις την
κοινήν καταγωγήν, εις την γλώσσαν, εις την θρησκείαν,
εις την απονομήν δικαιοσύνης και εις τά κοινωνικά έθιμα,
τά οποία ωνόμαζαν "κοινά Ελλήνων νόμιμα". Όταν ο
Μακεδών Αλέξανδρος υπεστήριξε προτάσεις του Μαρδονίου
διά συνθηκολόγησιν, και οι Λακεδαιμόνιοι συνιστούσαν εις
τους Αθηναίους να τάς απορρίψουν, οι Αθηναίοι απήντησαν
μέ εθνικήν υπερηφάνεια: "τό ελληνικόν εόν όμαιμόν τε
και ομόγλωσσον, και θεών ίδρύματά τε κοινά και θυσίαι
ήθεά τε ομότροπα, των προδότας γενέσθαι Αθηναίους ουκ άν
εύ έχοι". (Ηροδότου Η', 144)".
Τό ιδανικόν της ελευθερίας ήτο και είναι βαθύτατα
ριζωμένον και παραμένει πάντοτε ως ιερά παρακαταθήκη εις
τό κύτταρον της φυλής του συνόλου των Ελλήνων μέ
απίστευστον ηρωϊσμόν μέχρι και τον τελευταίον δεύτερον
Παγκόσμιον Πόλεμον.
Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΟΝ
Θα έπρεπε να αναφερθή συνεπώς, ότι τό σημερινόν
δημοκρατικόν πολίτευμα, διά του συστήματος των ε κ λ ο γ
ώ ν και όχι διά κ λ η ρ ο υ, απέχει από την πραγματικήν
δημοκρατίαν. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία έδινε εις πάντας τους
νομίμους και νομιμόφρονας πολίτας της τό δικαίωμα του
άρχειν και την υποχρέωσιν του άρχεσθαι, ενώ σήμερον η
δημοκρατία διά των ε κ λ ο γ ώ ν άπτεται ουσιαστικώς της
ολιγαρχίας. Οι ολίγοι άρχουν τυπικώς επί τετραετίαν,
αλλά χωρίς να αποκλείωνται από την εξουσίαν και διά πολύ
μεγάλα χρονικά διαστήματα. Η μονοετής θητεία έχει
βεβαίως καταργηθή.
Δυστυχώς δέ άρχοντες δεν είναι οι άριστοι των πολιτών,
ενώ όλοι οι λοιποί πολίται και αγρόται, οι οποίοι
άρχονται δεν έχουν δυνατότητα προσβάσεως εις την
εξουσίαν, διότι εντέχνως έχει παντελώς εκλείψη η
δυνατότης της ελευθέρας διακινήσεως αυθεντικών
προγραμμάτων και ιδεών από τό κυρίαρχον Μέσον Μαζικής
Αποβλακώσεως (ΜΜΑ) της τηλεοράσεως. Τείνει δέ η
Δημοκρατία επί των ημερών μας, όπως διά των ε κ λ ο γ ώ
ν λάβη κληρονομικόν χαρακτήρα!!!! Η κατ' ευφημισμόν
σημερινή δημοκρατία φέρει μόνον τον απόηχον της λέξεως
και όχι την ουσίαν της.
- Πλάτωνος, Πολιτεία (473D)
"Άν δεν βασιλεύσουν στίς πόλεις οι φιλόσοφοι, η δεν
φιλοσοφήσουν ειλικρινά και αρκετά αυτοί που σήμερα
λέγονται βασιλείς και δυνάστες, και δεν συγκεντρωθούν
στό ίδιο πρόσωπο η πολιτική δύναμη και η φιλοσοφία και
δεν αναγκασθούν ν' αποκλεισθούν όσοι σήμερα ακολουθούν
χωριστά τον ένα η τον άλλο δρόμο, δεν θά παύσουν τά κακά
των πόλεων και νομίζω και όλης της ανθρωπότητος, ούτε θά
πραγματοποιηθή ποτέ αυτό τό πολίτευμα, που τώρα
συζητήσαμε, ούτε θά ιδή τό φώς του ήλιου.......
Πρέπει όμως να εξηγήσωμε ποιούς φιλοσόφους εννοούμε, που
τολμούμε να λέμε ότι πρέπει να είναι άρχοντες".
Η άποψις του Πλάτωνος δεν έχασε ποτέ την εγκυρότητά της.
Παρέμεινεν όμως δυστυχώς μία ουτοπία μακράν της
ανθρωπότητος.
Βιβλιογραφία:
Ηροδότου
ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδ ΠΑΠΥΡΟΣ
Θουκυδίδου ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδ. ΠΑΠΥΡΟΣ
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ και ΝΟΜΟΙ, εκδ. ΠΑΠΥΡΟΣ
Ξενοφώντος
ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ, (από Εγκ. ΗΛΙΟΥ)
" ΑΘΗΝΑΙΩΝ
ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Πλουτάρχου, ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, Θεριστοκλής,
εκδ. ΠΑΠΥΡΟΣ
Εγκυκλοπαίδεια ΠΥΡΣΟΥ
Μεγάλη
Εγκυκλοπαίδεια, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε.
Νεώτερον Εγκ.
Λεξικόν ΗΛΙΟΥ
Αλτάνη, 10 Απριλίου 2003
Ιστοσελίς
Διαδικτύου :
http://www.altani.gr/
Η φιλοσοφία είναι η επιστήμη
τών ε λ ε υ θ έ ρ ω ν
ανθρώπων !
Eκυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ
- ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, Σόλωνος, 114, τηλ.
3847347,
η τ ρ ί τ η έκδοσις του βιβλίου
ΑΡΡΗΤΟΙ ΛΟΓΟΙ - ΕΠΙΔΑΥΡΟΣ, ΘΟΛΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΨΙΣ
15 Ιουλίου, 2003
Α Λ Τ Α Ν Η
