ΕΚΗΒΟΛΟΣ

ΒΑΝΔΑΛΙΣΜΟΙ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ

ΟΙ ΑΠΟΤΡΟΠΑΙΕΣ ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

«Η ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ»

Η ΕΜΠΡΟΘΕΤΗ καταστροφή ἔργων τέχνης χαρακτηρίζεται βανδαλισμός ἐπειδή στίς βάρβαρες αὐτές πράξεις διακρίθηκαν οἱ Βάνδαλοι, ἕνας βόρειος λαός πού στίς ἀρχές τοῦ Ε’ αἰ. μ.Χ., ἐξορμώντας ἀπό τίς ἀκτές τῆς Βαλτικῆς ἐδήωσε ἀνηλεῶς ὁλόκληρη σχεδόν τήν Εὐρώπη, ἀπό τήν Πανονία (Οὐγγαρία), τή Γαλλία καί τήν Ἰβηρική ὡς τήν Ἰταλία, τά Ἑπτάνησα καί τήν Πελοπόννησο, διαπράττοντας ὠμότητες καί ἀφανίζοντας παντοῦ μνημεῖα καί καλλιτεχνήματα[1]. Ὁ ὅρος, ὡστόσο, βανδαλισμός[2] δέν ἔχει ἐπαρκῆ ἱστορική θεμελίωση καί ἐγκυρότητα. Εἶχαν προηγηθεῖ χειρότερες καταστροφές ἔργων τέχνης ἀπό ἄλλους τρισβάρβαρους.

Οἱ βαναυσότητες ἐναντίον μνημείων καί καλλιτεχνημάτων εἶχαν συνήθως πολιτικά καί κοινωνικά αἴτια, ἀπέβλεπαν στήν ἐξυπηρέτηση συμφερόντων ἀτόμων, ὁμάδων ἤ τάξεων καί κυρίως στή διατήρηση ἤ τήν ἀνατροπή τῆς ἐξουσίας. Αὐτή ἡ ἑρμηνεία ἐπιβεβαιώνεται ἀπό ἄπειρα περιστατικά στή διαδρομή τῆς ἱστορίας, ἀπό τήν ἀρχαιότητα ὡς τόν εἰκοστό αἰώνα. Μετά τήν κατάκτηση μιᾶς χώρας ὁ νικητής ἐξαφανίζει τά σύμβολα κυριαρχίας τῶν τοπικῶν ἡγεμόνων. Οἱ σφετεριστές τῆς ἐξουσίας καταστρέφουν τά μνημεῖα τῶν προκατόχων καί ἐξαλείφουν τά ὀνόματά τους. Ἀλλά καί στίς κοινωνικές ἐπαναστάσεις οἱ καταπιεζόμενες τάξεις ἀφανίζουν τά διακριτικά ἐξουσίας τῶν τυράννων τους.

Στή Μεσοποταμία βρέθηκε ἡ χάλκινη κεφαλή ἑνός μονάρχη μέ κομμένα ἀφτιά καί τό ἕνα μάτι ἐξορυγμένο[3]. Στήν Αἴγυπτο πολλοί φαραώ συνήθιζαν νά κατεδαφίζουν τούς ναούς τῶν προκατόχων καί νά ἐξαφανίζουν κάθε ἴχνος τῆς παρουσίας τους στήν ἐξουσία. Μέ τά ὑλικά τῶν γκρεμισμένων ναῶν οἰκοδομοῦσαν τά δικά τους μνημεῖα. Κατά τήν περίοδο τοῦ ἀρχαϊκοῦ βασιλείου (2600-2100 π.Χ.) οἱ διάδοχοι κατέστρεφαν ἀγάλματα καί ἀνάγλυφα τῶν χθεσινῶν μοναρχῶν καί ἔσβηναν μεθοδικά τά ὀνόματα, διαγράφοντάς τους ἔτσι ἀπό τήν ἱστορική μνήμη. Στόν ΙΕ’ αἰώνα π.Χ. ὁ φαραώ Θούθμωσις Γ’ γκρέμισε τά ἀγάλματα τῆς Χατσεψούτ καί ἐξαφάνισε τό ὄνομά της.

Σ’ αὐτές τίς βαρβαροσύνες διακρίθηκε ὁ Ραμσῆς Β’ ἤ Σέσωστρις (ΙΔ’ αἰ. π.Χ.). Ὅταν ἔχτισε τή Ραμσίπολη μετέφερε ὁλόκληρους ναούς (ἀπό τή Μέμφιδα καί ἄλλα κέντρα λατρείας) καί πολλά ἀγάλματα καί χάραξε παντοῦ τό δικό του ὀνομα[4]. Ὁ Ἀμένοφις Δ’ ἤ Ἔχνατον (ΙΔ’ αἰ. π.Χ.) ἐξαφάνισε τά ἀγάλματα καί τά σύμβολα ὅλων τῶν θεῶν — ἔσβηνε καί τά ὀνόματά τους — ἐκτός ἀπό τούς ναούς τοῦ δικοῦ του θεοῦ, τοῦ Ἄτον. Στόχος του ὄχι οἱ ἄλλοι θεοί ἀλλά οἱ ἐγκόσμιοι ἐκπρόσωποί τους, τό παντοδύναμο ἱερατεῖο. Καταργώντας τούς ἄλλους θεούς ἀποδυνάμωνε τούς ἱερεῖς τους, διασφάλιζε τό μονοπώλιο τοῦ Ἄτον καί, φυσικά, τή δική του ἀπόλυτη ἐξουσία. Τό ἱερατεῖο τῆς Τέλ-Ἔλ-Ἀμάρνα — τῆς νέας πρωτεύουσας — μέ θεό τόν Ἄτον καί ἐγκόσμιο κυρίαρχο τόν Ἀμένοφι, ἐξουδετέρωσε τό ἱερατεῖο τῆς Θήβας πού ἀπόμεινε χωρίς οὐράνια κάλυψη καί προστασία[5]. Κατά τίς κοινωνικές πάλι ἐξεγέρσεις στήν Αἴγυπτο ἡ λαϊκή ὀργή στρεφόταν ἐναντίον τῶν πυραμίδων καί τῶν ἄλλων μνημείων τῆς ἀπολυταρχίας....

Λήψη του αρχείου-pdf

[1] Στήν Ἰταλία λ.χ. ἔλειωσαν τά χάλκινα ἀγάλματα (Προκόπιος, Ἱστορικόν ἐν βιβλίοις ὀκτώ, III, 5, 4). Τό ἴδιο ὅμως ἔπραξε, στόν ἴδιο αἰώνα, καί ὁ Ρωμαῖος αὐτοκράτορας Avitus. Ἔρριξε στό χυτήριο ὅσα χάλκινα ἀγάλματα εἶχαν ἀπομείνει καί ἔκοψε νόμισμα (Ἰωάννης Ἀντιόχειας, Fragmenta Historicorum Graecorum, Paris 1851, IV, 616).

[2] Πρωτακούστηκε κατά τή Γαλλική Ἐπανάσταση. Ἦταν ἕνας νεολογισμός τοῦ ἐπισκόπου Henri-Baptiste Gregoire, γνωστοῦ ὡς abbe Gregoire, ἀπό τίς ἡγετικές μορφές τῆς Συμβατικῆς. Ὁ Gregoire κατήγγειλε τίς καταστροφές μνημείων καί ἔργων τέχνης πού ἔγιναν κατά τήν Ἐπανάσταση γιά νά ἐξαλειφθεῖ κάθε ἴχνος ἀπό τό παλαιό καθεστώς, τόν βασιλικό δεσποτισμό καί τή φεουδαρχία.

[3] Μ. Hirmer, Filnf Jahrtausende Mesopotamien, Munchen 1962.

[4] Lexikon der Agyptologie, τ. ΣΤ’, σ. 905.

[5] C. Aldred, Echnaton, 1968, σ. 208 κ.ἑ.

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου» *Παναγιώτης Στάμος*
Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις	Εργαλεία Φιλολόγων	Συνδέσεις	Εμείς και οι Αρχαίοι	Η Αθηναϊκή δημοκρατία
Αρχαία Σπάρτη	ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ		Θουκυδίδης	Το Αθηναϊκό πολίτευμα