Αθλητικά ανομήματα στην
αρχαιότητα
Μιχάλης
Α. Τιβέριος
Στην
εποχή μας, κατά τη διάρκεια μεγάλων αθλητικών εκδηλώσεων,
σοβαρά παραπτώματα από συμμετέχοντες αθλητές δεν είναι σπάνια.
Πρόσφατα βρέθηκε ντοπαρισμένος ο γνωστός Αργεντινός
ποδοσφαιριστής Ντ. Μαραντόνα στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου
που μόλις τελείωσε. Ωστόσο, θα ήταν λάθος να πιστεύει κανείς ότι
τέτοια αρνητικά φαινόμενα είναι γνωρίσματα μόνο των καιρών μας.
Παρόμοια συνέβαιναν και στην αρχαιότητα, έτσι ώστε ο περιηγητής
Παυσανίας το 2ο αι. μ.Χ. να αναρωτιέται πώς είναι δυνατόν να
υπάρχουν άτομα που δεν φοβούνται το θείο και «δέχονται ή δίνουν
χρήματα για αγώνες». Στην είσοδο του σταδίου της Ολυμπίας
σώζονται ως τις μέρες μας πολυάριθμες βάσεις, που κάποτε έφεραν
χάλκινες εικόνες του Δία. Πρόκειται για έργα που έγιναν με
χρήματα από τα πρόστιμα που επέβαλλαν οι υπεύθυνοι των
Ολυμπιακών αγώνων στους αθλητές εκείνους οι οποίοι,
καταπατώντας τον όρκο τους, προσπάθησαν να νικήσουν δωροδοκώντας
τους αντιπάλους τους. Τα παλαιότερα από τα αγάλματα αυτά, γνωστά
στη διάλεκτο των αρχαίων Ηλείων ως «Ζάνες», στήθηκαν κατά την
98η Ολυμπιάδα (388 π.Χ.), με το χρηματικό πρόστιμο που πλήρωσε
ο Θεσσαλός πυγμάχος Εύπωλος, επειδή δωροδόκησε τους αντιπάλους
του.
Αλλά και οι σκανδαλώδεις από διάφορες χώρες πολιτογραφήσεις
ξένων αθλητών, πολύ της μόδας τον τελευταίο καιρό στον τόπο μας
και μάλιστα στο χώρο του μπάσκετ, δεν ήταν εντελώς άγνωστες
στην αρχαιότητα. Οι Εφέσιοι, π.χ., δίνοντας χρήματα στον
Κρητικό δρομέα Σωτάδη, τον έκαναν... συντοπίτη τους. Δεν έλειπαν
και οι οικείες στις μέρες μας περιπτώσεις στις οποίες το τελικό
αποτέλεσμα ενός αγώνα το διαμόρφωναν οι κριτές με τις αποφάσεις
τους. Κατά την 96η Ολυμπιάδα (396 π.Χ.) οι Ηλείοι Ελλανοδίκες,
μη υπάρχοντος και του... φώτο-φίνις, έδωσαν τη νίκη στον αγώνα
του δρόμου ταχύτητας στο συμπατριώτη τους Ευπόλεμο, αδικώτας
κατάφωρα τον Αμβρακιώτη Λέοντα. Και όπως και σήμερα, έτσι και
στην αρχαιότητα ορισμένοι δρομείς επιχειρούσαν να... κλέψουν
κατά την εκκίνηση, να σπρώξουν ή να συγκρατήσουν τους αντιπάλους
τους, ενώ παλαιστές και πυγμάχοι προσπαθούσαν να κάνουν χρήση
απαγορευμένων λαβών ή κτυπημάτων, προκειμένου να φτάσουν στη
νίκη. Σε αρχαίες παρατάσεις παγκρατίου, ενός αγωνίσματος που
συνδύαζε στοιχεία πάλης και πυγμαχίας, εικονίζονται αθλητές που
προσπαθούν να δαγκώσουν τους αντιπάλους τους ή να τους...
βγάλουν το μάτι. Το «δάκνειν» και το «ορύττειν»,
όπως και σήμερα στην πάλη, απαγορεύονταν στους περισσότερους
αγώνες παγκρατίου. Αλλά και τα θλιβερά γεγονότα κατά την
Ολυμπιάδα του Μονάχου το 1972, όπου Παλαιστίνιοι κομάντος
αιματοκύλισαν τους αγώνες, έχουν παράλληλα στην αρχαιότητα. Κατά
τη διάρκεια των αγώνων της 104ης Ολυμπιάδας (364 π.Χ.) φονικές
μάχες, με πρωταγωνιστές τους Ηλείους και τους Αρκάδες, ξέσπασαν
μέσα στον ιερό χώρο της Ολυμπίας, προκαλώντας πανικό σε αθλητές
και θεατές.
Αξιομνημόνευτη είναι η περίπτωση της τιμωρίας του περίφημου
θάσιου αθλητή Θεαγένη κατά την 75η Ολυμπιάδα (480 π.Χ.). Οι
Ελλανοδίκες τον τιμώρησαν με πολύ σοβαρό χρηματικό πρόστιμο,
επειδή κατά τη γνώμη τους αγωνίστηκε όχι σύμφωνα με το αρμόζον
αθλητικό πνεύμα, αλλά μόνο και μόνο για να ταπεινώσει τον
περίφημο πυγμάχο Εύθυμο από τους Λοκρούς της Μεγάλης Ελλάδας.
Μοναδική ίσως είναι η αιτία της τιμωρίας του παγκρατιαστή
Σαραπίωνα από την Αλεξάνδρεια. Ο αθλητής αυτός κατά τη διάρκεια
της 201ης Ολυμπιάδας (25 μ.Χ.), επειδή φοβήθηκε τους αντιπάλους
του, φρόντισε να... εξαφανιστεί.
Παραπτώματα φαίνεται ότι είχαμε και πριν από τους αγώνες, κατά
τη διάρκεια του καθορισμένου προγράμματος προετοιμασίας και
δίαιτας που ήταν υποχρεωμένοι να ακολουθούν οι συμμετέχοντες
αθλητές. Στην Ολυμπία, στον όρκο που έδιναν οι τελευταίοι
μπροστά στο άγαλμα του τιμωρού Δία, βεβαίωναν, ανάμεσα στα άλλα,
ότι για δέκα μήνες πριν από τους αγώνες τήρησαν με ακρίβεια τους
κανόνες της προετοιμασίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, εκτός από
τους ίδιους τους αθλητές, ορκίζονταν για τη σωστή τήρηση αυτών
των κανόνων και οι πατεράδες τους, τα αδέλφια τους και οι
προπονητές τους. Για όλες τις παραβάσεις οι υπεύθυνοι
τιμωρούνταν με καταβολή χρηματικών προστίμων, με αποκλεισμό από
τους αγώνες και με μαστίγωση. Πρόκειται για τις συνήθεις ποινές
και της σημερινής αθλητικής δικαιοσύνης, μη εξαιρουμένης ούτε
αυτής της μαστίγωσης που, ως γνωστόν, εξακολουθεί να υφίσταται
σε κράτη με ισχυρή μουσουλμανική παράδοση.
«ΤΟ ΒΗΜΑ»,
31/07/1994)
Στο κείμενο αυτό χρειάστηκε να γίνει η παρακάτω προσθήκη
(ΤΟ ΒΗΜΑ,
02/10/1994),
καθώς ορισμένοι αναγνώστες της εφημερίδας υποστήριξαν ότι στους
αρχαίους αθλητικούς αγώνες η αμεροληψία των κριτών ήταν υπεράνω
πάσης υποψίας:
Θα... ήθελα κι εγώ οι αρχαίοι Ελλανοδίκες να ήταν πάντοτε άψογοι
στα καθήκοντά τους. Αλλά με κάτι τέτοιο δεν συμφωνούν τα γραπτά
αρχαίων συγγραφέων και φυσικά όχι μόνο του περιηγητή Παυσανία.
Π.χ. ο Πλούταρχος (Περί
δυσωπίας
17) σαφώς γνωρίζει κριτές αγώνων που αδίκησαν αθλητές. Στο
κείμενό μου δεν αναφέρομαι καθόλου στη συχνότητα των
αθλητικών... ανομημάτων κατά την αρχαιότητα. Πόσο συχνά ήταν
αυτά δεν γνωρίζω. Για ένα όμως είμαι βέβαιος: τα αθλητικά
παραπτώματα, ιδιαίτερα από τον 4ο αι. π.Χ., ήταν αρκετά... Μας
το βεβαιώνουν αρχαίοι συγγραφείς, επιγραφές και σχετικές
παραστάσεις. Και δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι μας έχει διασωθεί
ένα αφάνταστα μικρό ποσοστό από τα γραπτά κείμενα και τις
διάφορες απεικονίσεις που υπήρχαν στην αρχαιότητα. Ας πάψουμε
να θεωρούμε τους αρχαίους προγόνους μας άτομα... εντελώς
αψεγάδιαστα. Σίγουρα, θα μας κάνει καλό!
