ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ -
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
Αρχαία Ελλάδα - Ο
Ασκληπιός "αποθεώνεται"
Στα πρώτα αρχαιοελληνικά χρόνια οι θεοί στέλνοντας
αρρώστιες τιμωρούσαν τους ανθρώπους, οι οποίοι με τη σειρά τους απευθύνονταν
στους θεούς για τη θεραπεία τους. Ο θεός της ιατρικής ήταν ο Ασκληπιός. [8] Γιος
του Απόλλωνα και της Κορωνίδας, μεγάλωσε δίπλα στον κένταυρο Χείρωνα, από τον
οποίο έμαθε την τέχνη της ιατρικής. Λατρευόταν σε ναούς-ιαματικά κέντρα, τα
λεγόμενα Ασκληπιεία. Η ιαματική ράβδος και το ιερό φίδι του Ασκληπιού αποτελούν
τα σύμβολα του ιατρικού επαγγέλματος.
Η λατρεία του Ασκληπιού καθιερώθηκε τον 3ο αιώνα π.Χ.
και κατά την περίοδο αυτή χτίστηκαν πολλοί λατρευτικοί ναοί. Στην αρχαία Ελλάδα
υπήρχαν διάσπαρτοι ναοί-θεραπευτήρια του θεού Ασκληπιού, τα Ασκληπιεία, από τα
οποία το πιο ονομαστό ήταν ο Ναός του Ασκληπιού στην Επίδαυρο. Αυτοί οι ναοί
ήταν ουσιαστικά θρησκευτικές και θεραπευτικές λουτροπόλεις, που πρόσφεραν ακόμα
και ψυχαγωγία, όπως θέατρα κλπ. Μετά τη δύση του ήλιου, έχοντας νηστέψει από
κρασί και ορισμένες τροφές και μετά από σύντομο καθαρτήριο λουτρό στο Θόλο, ο
ασθενής φορώντας λευκό μανδύα προσέφερε θυσία στον Ασκληπιό και εισερχόταν στο
Άβατον, όπου ελάμβανε χώρα η εγκοίμηση. Κατά τη διάρκεια της νύχτας ο
ιερέας-ιατρός ντυμένος ως θεός Ασκληπιός επισκεπτόταν και θεράπευε τους
μισοκοιμισμένους πιστούς συνοδευόμενος από τις κόρες του, βοηθούς, υπηρέτες, και
ένα σκύλο ή φίδι, που συμμετείχαν στη θεραπευτική τελετουργία π.χ. τα ζώα
γλείφοντας τις πληγές του αρρώστου.
"Μια γυναίκα είχε ένα σκουλήκι και ακόμα και οι πιο
έξυπνοι παθολόγοι απελπίστηκαν με τη θεραπεία της. Έτσι πήγε στην Επίδαυρο και
ικέτευσε το Θεό να την ελευθερώσει από το παράσιτο. Ο Θεός δεν ήταν εκεί, αλλά
οι βοηθοί την έβαλαν να ξαπλώσει στο σημείο όπου ο θεός ήταν πριν, σύμφωνα με τη
συνήθη της θεραπείας. Οι βοηθοί αφαίρεσαν το κεφάλι της, έβγαλαν το σκουλήκι
αλλά δεν θα μπορούσαν να αποκαταστήσουν το κεφάλι της. Ο Θεός επέστρεψε και ήταν
θυμωμένος με τους ιερείς γιατί προσπαθούσαν να πετύχουν κάτι πέρα από τις
δυνατότητες τους και ο ίδιος με την ακατανίκητη δύναμη ενός Θεού αποκατέστησε το
κεφάλι στο σώμα."
Ο μεγάλος ιατρός θεός όμως, όχι απλά θεράπευε κάθε
ασθένεια, αλλά μπορούσε ν' αναστήσει ακόμη και νεκρούς. Έτσι όταν η θεά Άρτεμη
του ζήτησε ν' αναστήσει τον αγαπημένο της Ιππόλυτο, τον επανέφερε στη ζωή. Αυτή
η θαυματουργική ικανότητά του στάθηκε αιτία του θανάτου του. Λέγεται ότι με την
ανάσταση κάποιου νεκρού θύμωσε πολύ ο Άδης. Ο θεός του Κάτω Κόσμου
διαμαρτυρήθηκε στον Δία πως ο γιος του Απόλλωνα δεν άφηνε τους ανθρώπους να
πεθάνουν, κι όλο και λιγότεροι έρχονταν στο βασίλειό του και ο Δίας χτύπησε τον
Ασκληπιό με τον κεραυνό του.
Αρχαία Ελλάδα -
Ιπποκράτης, ο "επιστήμονας" γιατρός
Τον 6ο π.Χ. αιώνα η ιατρική διδάσκεται σε
σχολές-φιλοσοφικά κέντρα, όπως του Κρότωνα, της Κνίδου και της Κω. Ο μαθητής του
Πυθαγόρα, Αλκμαίωνας, πρώτος ανακαλύπτει τις ανατομικές σχέσεις των αισθητηρίων
οργάνων με τον εγκέφαλο. Διατυπώνει επίσης την άποψη πως στον εγκέφαλο εδράζεται
ο νους και πως εκεί συντελούνται οι λειτουργίες της σκέψης και της μνήμης.
Δίκαια θεωρείται ως ο πρώτος επιστήμονας-ιατρός. Η σημαντικότερη όμως
φυσιογνωμία της εποχής είναι ο Ιπποκράτης, που εδραίωσε τη συστηματική
προσέγγιση και αντιμετώπιση του ασθενούς, αποκτώντας τον τίτλο του Πατέρα της
ιατρικής. [9] Ο όρκος του Ιπποκράτη δίδεται και από τους σύγχρονους γιατρούς
κατά την αποφοίτησή τους.
Η ιατρική ως επιστήμη και όπως τη διδάσκουμε σήμερα
άρχισε με τον Ιπποκράτη (460-377 π.Χ.) στην Κω. Ο Ιπποκράτης θεμελίωσε μια σχολή
γιατρών των οποίων τα συγγράμματα διασώζονται μέχρι τις μέρες μας. Διασώζονται
επίσης περί τα 60 έργα που αποδίδονται στον ίδιο τον Ιπποκράτη. Αυτά κυμαίνονται
από τη φιλοσοφία ως τις σημειώσεις για τους ασθενείς. Αυτό που καθιστά αυτές τις
εργασίες μοναδικές είναι ότι θεωρούν ότι υπάρχουν λογικές εξηγήσεις για την
υγεία και την ασθένεια, μέσα από τους ίδιους φυσικούς νόμους που κυβερνούν τον
κόσμο. Δεν έβλεπε ο Ιπποκράτης την ανάγκη να καταφύγει σε υπερφυσική παρέμβαση
για να εξηγήσει τις ασθένειες.
Στην εποχή του Ιπποκράτη η ερμηνεία της αρρώστιας
βασιζόταν στη διαταραχή της ισορροπίας των τεσσάρων χυμών του σώματος (αίμα,
φλέγμα, κίτρινη χολή, μαύρη χολή). Για την αποκατάσταση της ισορροπίας
συχνά χρησιμοποιούνταν εμετικά, καθαρτικά ή σικύες (βεντούζες) ενώ στα
γενικότερα μέτρα περιλαμβάνονταν δίαιτα, γυμναστική, μουσική και αποφυγή
υπερβολικής κόπωσης. Οι σικύες ήταν μεταλλικά συνήθως δοχεία που με την καύση
του αέρα που περιέχουν (δημιουργία υποπίεσης) εφαρμόζονται στο δέρμα με στόχο
την απομύζηση νοσογόνων παραγόντων. Ο καυτηριασμός εφαρμοζόταν σε φλεγμονές,
πληγές και όγκους παράλληλα με την πραγματοποίηση εκτεταμένων χειρουργικών
επεμβάσεων κάτω από την αναισθητική δράση του οπίου ή του μανδραγόρα. Πίστευε,
ακόμα, στη δύναμη της φύσης να θεραπεύει, στη δύναμη του σώματος να θεραπεύεται
το ίδιο, και στην επιρροή της γεωγραφικής θέσης στις ασθένειες.
Για πρώτη φορά επεκράτησε η προσεκτική παρατήρηση και
καταγραφή των συμπτωμάτων και της εμφάνισης των αρρώστων. Καταγράφονταν τα σαφή
ιστορικά και οι ακριβείς κλινικές παρατηρήσεις, π.χ. στο βιβλίο του Ιπποκράτη,
"Επιδημίες":
Στην Μελιβόεα ένας νέος ήταν εμπύρετος για πολύ, λόγω
της μέθης και πολλής σεξουαλικής ανοχής που τον κτύπησε στο κεφάλι. Τα
συμπτώματά του ήταν ρίγος, ναυτία, αϋπνία και έλλειψη δίψας.
Την πρώτη μέρα πέρασε από τα έντερά του μια μεγάλη
ποσότητα στερεών κοπράνων με πολύ ρευστό.
Κατά τη διάρκεια της επόμενης μέρας πέρασε μια μεγάλη
ποσότητα υδατώδους πράσινου περιττώματος. Τα ούρα του ήταν, έπειτα, λιγοστά και
του κακού χρώματος. Η αναπνοή του ήταν αργή και βαθιά αργότερα. Υπήρξε μια
μάλλον πλαδαρή ένταση του ανώτερου μέρους της κοιλιάς που εκτείνεται και στις
δύο πλευρές. Ο καρδιακός παλμός ήταν συνεχής. Τα ούρα ήταν λιπαρά.
Δέκατη ημέρα. Βρισκόταν σε παραλήρημα αλλά ήταν
ήρεμος, σιωπηλός και συμπεριφερόταν καλά. Δέρμα ξηρό και τεντωμένο, τα
περιττώματα είτε άφθονα και λεπτά είτε χολικά και λιπαρά.
Δέκατη τέταρτη ημέρα: Τα συμπτώματά του επιδεινώνονται
όλα. Ξέφρενος με πολλή ασυνάρτητη ομιλία.
Εικοστή ημέρα: Εκτός εαυτού, στριφογυρνά συνεχώς.
Καθόλου ούρο. Μικρή ποσότητα ρευστού συγκρατείται.
Εικοστή τέταρτη ημέρα: Πέθανε.
Ο Ιπποκράτης επέκρινε μερικές από τις πεποιθήσεις για
θεία προέλευση της ασθένειας. Το διασημότερο δόγμα του σε αυτό το θέμα είναι η
πραγματεία του στην επιληψία "την ιερή ασθένεια".
"Δεν πιστεύω ότι η αποκαλούμενη
Ιερή
ασθένεια1 είναι περισσότερο θεία ή ιερή από οποιαδήποτε άλλη. Έχει τη
συγκεκριμένη φύση και την αιτία της αλλά επειδή είναι απολύτως διαφορετική από
άλλες ασθένειες οι άνθρωποι, λόγω της απειρίας τους και θαυμασμού των ιδιαίτερων
συμπτωμάτων που έχει, τη θεωρούν θείας προέλευσης. Αυτή η θεωρία θείας
προέλευσης κρατιέται ζωντανή λόγω της δυσκολίας κατανόησης της ασθένειας, αλλά
καταρρίπτεται πραγματικά με την επιπόλαια μέθοδο που υιοθετούν για θεραπεία, που
αποτελείται από καθαρισμούς και ξόρκια ... Στον εγκέφαλο είναι η αιτία αυτής της
ασθένειας όπως και άλλων σοβαρότερων ασθενειών."
Φαίνεται να υπήρχε συστηματική ιατρική κατάρτιση τόσο
των ανδρών όσο και των γυναικών. Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο ότι το ανθρώπινο
σώμα μελετήθηκε εσωτερικά. Ο Ιπποκράτης είχε μια καλή γνώση της επιφανειακής
ανατομίας αλλά όχι και της δομής του σώματος κάτω από το δέρμα. Ήταν όμως
ιδιαίτερα ακριβής όσο αφορά πληγές, τραύματα, τραυματισμούς στο κεφάλι κλπ.
Θεωρούσε την πρόγνωση σημαντική και προσπαθούσε να εξηγήσει στον ασθενή ή τους
συγγενείς τι ήταν πιθανό να συμβεί. Τα φάρμακά του ήταν κυρίως βοτανικά και
κυρίως αναποτελεσματικά. Παρ' όλες τις ατέλειές της, η ιατρική του Ιπποκράτη
κυριάρχησε στην Ευρωπαϊκή ιατρική για πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια.
Ο όρκος του Ιπποκράτη
|
Όμνυμι Απόλλωνα ιητρόν και
Ασκληπιόν και Υγείαν και Πανάκειαν και θεούς πάντας τε και πάσας,
ίστορας ποιεύμενος, επιτελέα ποιήσειν κατά δύναμιν και κρίσιν εμήν όρκον
τόνδε και ξυγγραφήν τήνδε.
Ηγήσεσθαι μεν τον διδάξαντά
με την τέχνην ταύτην ίσα γενέτησιν εμοισι, και βίου κοινώνεσθαι, και
χρεων χρηίζοντι μετάδοσιν ποιήσεσθαι, και γένος το εξ αυτού αδελφεοις
ίσον επικρινέειν άρρεσι, και διδάξειν την τέχνην ταύτην, ήν χρηίζωσι
μανθάνειν, άνευ μισθού και ξύγγραφης, παραγγελίης τε και ακροήσιος και
της λοιπης απάσης μαθήσιος μετάδοσιν ποιήσεσθαι υιοισι τε εμοισι και
τοισι του εμέ διδάξαντος και μαθηταισι συγγεγραμμένοις τε και
ωρκισμένοις νόμω ιητρικω άλλω δέ ουδενί.
Διαιτήμασί τε χρήσομαι επ'
ωφελείη καμνόντων κάτα δύναμιν και κρίσιν εμήν, επί δηλήσει δε και
αδικίη, είρξειν.
Ου δώσω δε ουδέ φάρμακον
ουδενί αιτηθείς θανάσιμον, ουδέ υφηγήσομαι ξυμβουλίην τοιήνδε, ομοίως δε
ουδέ γυναικί πεσσόν φθόριον δώσω.
Αγνως δε και οσίως διατηρήσω
βίον εμόν και τέχνην την εμήν.
Ου τεμέω δε ουδέ μην
λιθιωντας, εκχωρήσω δε εργάτησιν ανδράσι πρήξιος τησδε.
Ες οικίας δε οκόσας αν εσίω,
εσελεύσομαι επ' ωφελείη καμνόντων, εκτός εών πάσης αδικίης εκουσίης και
φθορίης της τε άλλης και αφροδισίων έργων επί τε γυναικείων σωμάτων και
ανδρείων, ελευθέρων τε και δούλων.
Α δ' άν εν θεραπείη ή ίδω, ή
ακούσω, ή και άνευ θεραπείης κατά βίον ανθρώπων, ά μή χρή ποτε
εκλαλέεσθαι έξω, σιγήσομαι, άρρητα ηγευμενος ειναι τα τοιαυτα.
Ορκον μεν ουν μοι τόνδε
επιτελέα ποιέοντι και μη ξυγχέοντι είη επαύρασθαι και βίου και τέχνης,
δοξαζομένω παρά πασιν ανθρώποις ες τον αιεί χρόνον, παραβαίνοντι δε και
επιορκέοντι, ταναντία τουτέων.
|
Ορκίζομαι στον Απόλλωνα τον
ιατρό και στον Ασκληπιό και στην Υγεία και στην Πανάκεια και σ' όλους
τους θεούς και τις θεές, που βάζω μάρτυρες, ότι θα εκπληρώσω τον όρκο
μου αυτό και το συμβόλαιο αυτό, σύμφωνα με τη δύναμη μου και την κρίση
μου.
Ότι θα θεωρώ εκείνον που μου
δίδαξε την τέχνη αυτή ίσο με τους γονείς μου, και θα τον κάνω κοινωνικό
του βίου μου, και θα του προσφέρω από τα δικά μου ό,τι χρειάζεται. Τους
απογόνους του θα θεωρώ ως αδελφούς μου και θα τους διδάξω την τέχνη
αυτή, αν επιθυμούν να μάθουν, χωρίς μισθό και χωρίς συμφωνία. Ότι θα
μεταδώσω τους επαγγελματικούς κανόνες, τα θεωρητικά μαθήματα και τις
υπόλοιπες κάθε είδους ασκήσεις στους γιους μου, στους γιους του
διδασκάλου μου, και σε μαθητές που έχουν συνδεθεί μαζί μου με όρκο και
συμβόλαιο, κατά τη συνήθεια των ιατρών, και σε κανένα άλλο.
Θα χρησιμοποιήσω τη
θεραπευτική δίαιτα μόνο για ωφέλεια των αρρώστων, όσο εξαρτάται από τη
δύναμη και την κρίση μου, και (υπόσχομαι ότι) θα τους παραφυλάξω από
κάθε βλάβη και αδικία.
Δεν θα χορηγήσω θανατηφόρο
φάρμακο σε κανένα, όσο και αν παρακληθώ, ούτε θα υποδείξω τέτοια
συμβουλή. Επίσης δεν θα δώσω σε γυναίκα φάρμακο ερωτικό.
Αγνή και καθαρή θα διατηρήσω
τη ζωή μου και την τέχνη μου.
Δεν θα χειρουργήσω οπωσδήποτε
αυτούς που πάσχουν από πέτρα, αλλά θα αφήσω την πράξη αυτή στους
εξασκημένους.
Σε όσα σπίτια προσκαλούμαι, θα
μπαίνω για το καλό των αρρώστων, κρατώντας τον εαυτό μου μακριά από κάθε
θεληματική αδικία ή διαφθορά και προ πάντων μακριά από κάθε αφροδισιακή
πράξη σε σώματα γυναικών και ανδρών, ελευθέρων ή δούλων.
Όσα Δε κατά τη διάρκεια της
θεραπείας θα δω ή θα ακούσω, ή και πέρα από τις ασχολίες μου, στην
καθημερινή ζωή, όσα δεν πρέπει ποτέ να κοινολογούνται στους έξω, θα τα
αποσιωπώ, θεωρώντας ότι αυτά είναι ιερά μυστικά.
Όσο λοιπόν θα τηρώ τον όρκο
μου αυτό και δεν θα τον παραβιάζω, είθε να πετυχαίνω στη ζωή και στην
τέχνη μου, έχοντας καλό όνομα ανάμεσα στους ανθρώπους. Εάν όμως τον
παραβώ και γίνω επίορκος, να πάθω τα αντίθετα.
|
Ο Ιπποκράτης καθιέρωσε τους ηθικούς κανόνες του
ιατρικού λειτουργήματος. Το πυκνό σε νοήματα μονοσέλιδο κείμενο του Ιπποκρατικού
Όρκου αποτελεί τον καταστατικό χάρτη της ιατρικής ηθικής και τον κώδικα-πρότυπο
της επαγγελματικής δεοντολογίας όλων των εποχών. Πρόκειται ασφαλώς για το
περιεκτικότερο, συντομότερο και παγκοσμίως γνωστότερο κείμενο της Ιπποκρατικής
Συλλογής. Όρκο στην αρχαία Ελλάδα έδιναν πολλοί, αλλά ο όρκος που επέδρασε
περισσότερο απ' όλους στην ηθική της επιστήμης είναι ο όρκος του Ιπποκράτη,
γιατί ακτινοβολεί απόλυτο σεβασμό προς τον άνθρωπο και ανιδιοτελή αγάπη προς την
επιστήμη. Ο Ιπποκρατικός Όρκος - ανεξάρτητα από τις ατελείωτες φιλολογικές
συζητήσεις γύρω από την πατρότητά του - αποτελεί ένα μνημειώδες κείμενο το οποίο
άντεξε στη δοκιμασία του χρόνου, παρά την άνοδο του Χριστιανισμού και τις
ποικίλες κατοπινές ειδωλολατρικές και άλλες θρησκευτικές δοξασίες. Στα νοήματα
του όρκου, εξάλλου, στηρίχθηκαν όλες οι πρόσφατες παγκόσμιες διακηρύξεις για τα
δικαιώματα του ανθρώπου και των αρρώστων. Όσον αφορά στην περίοδο της συγγραφής
του Όρκου και τις συνθήκες που συντέλεσαν στη σύνταξή του, έχουν διατυπωθεί κατά
καιρούς διάφορες απόψεις. Ωστόσο, συστηματικοί μελετητές του Ιπποκρατικού Όρκου
προσανατολίζονται στον 5ο ή 4ο αιώνα, μέσα στα πλαίσια λειτουργίας της ιατρικής
Σχολής της Κω.
Ο όρκος του Ιπποκράτη δεν ενδιαφέρει μόνο τους
ιατρούς, αλλά κάθε επιστήμονα και κάθε επαγγελματία που πιστεύει στον ανθρωπισμό
και θεωρεί το επάγγελμά του ιερή αποστολή μέσα στην κοινωνία. Στον πρόλογο ο
ορκιζόμενος επικαλείται τη μαρτυρία των θεών ότι θα τηρήσει τον όρκο του. Στο
δεύτερο μέρος αναφέρει τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνει έναντι του επαγγέλματος
μέσα στην ιατρική οικογένεια. Ορκίζεται ότι θα διδάξει την ιατρική τέχνη στους
γιους του και τους γιους του διδασκάλου του χωρίς μισθό. Ακόμη ορκίζεται ότι θα
διδάξει την ιατρική τέχνη και στους μαθητές που έχουν κλίση και δέχονται να
δεθούν με τις υποχρεώσεις του ιατρικού όρκου. Στο τρίτο μέρος απαριθμεί τα
καθήκοντα του γιατρού προς τους αρρώστους. Έτσι υπόσχεται ότι θα αποβλέπει μόνο
στην ωφέλεια των ασθενών του, δεν θα χορηγήσει ποτέ θανατηφόρο φάρμακο, δεν θα
βοηθήσει καμιά γυναίκα να αποβάλει το παιδί της και ακόμη θα τηρεί κάθε μυστικό
που θα γνωρίζει κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Στον επίλογο εύχεται, όσο τηρεί
τον όρκο του να έχει την εκτίμηση των ανθρώπων, σε περίπτωση όμως που τον
παραβεί να πάθει τα αντίθετα.
Η ιατρική στην αρχαία Ελλάδα ήταν συνυφασμένη με τη
φιλοσοφία και οι μεγάλοι έλληνες φιλόσοφοι όπως ο Πλάτωνας (427-348 π.Χ.) και ο
Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) συνέβαλαν στην ανάλυση της ιδέας της υγείας, της
ασθένειας και των λειτουργιών του σώματος. [10] Αν και είχαν τις διαφορές τους,
γενικά θεωρούσαν την υγεία ως ισορροπία του σώματος όπως καθορίζεται από τους
τέσσερις χυμούς. Ο χυμός στα φυτά και το αίμα στα ζώα θεωρείτο η πηγή της ζωής.
Άλλα ρευστά του σώματος, όπως φλέγμα, χολή και περιττώματα, φανερώνονται κατά τη
διάρκεια ασθενειών όταν διαταράζεται η ισορροπία. Παραδείγματος χάριν, θεωρούσαν
ότι η επιληψία, η "ιερή ασθένεια", οφειλόταν στο φλέγμα που φράσσει τους
αεραγωγούς, κάτι που αναγκάζει το σώμα να παλέψει και να συσπαστεί για να
απελευθερωθεί. Η μανία οφειλόταν στη χολή που βράζει στον εγκέφαλο. Η μαύρη χολή
ήταν μια πρόσφατη προσθήκη στη θεωρία ασθενειών και συνδέθηκε με τη μελαγχολία.
