Αρχαίοι Έλληνες Μουσικοί.
Αγάθων. (5ος αι. π.Χ) Αθηναίος τραγικός ποιητής. Το έργο του
έχει χαθεί εκτός από ελάχιστα αποσπάσματα. Πληροφορίες για τον ίδιο και το έργο
του έχουμε από τον Αριστοφάνη (στις θεσμοφοριάζουσες) και τον Πλάτωνα (στον
Πρωταγόρα και το Συμπόσιο). Σ' αποδίδονται η εισαγωγή του «χρωματικού γένους»
στη μουσική της τραγωδίας, ένα είδος αύλησης γνωστό ως «αγαθώνειος αύλησης»
καθώς και «εμβόλιμα». Πήρε το πρώτο βραβείο στα Λήναια το 416/7, πρώτη φορά που
έπαιρνε μέρος σε δραματικούς αγώνες.
Αθηναίος. (3ος-2ος αι. π.Χ) Αρχαίος σοφιστής και
γραμματικός, γεννημένος στην Αίγυπτο. Το μόνο έργο του που σώζεται είναι οι «Δειπνοσοφισταί».
Αποτελούνταν αρχικά από 15 βιβλία, από τα οποία όσα σώζονται δίνουν
ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την αρχαία ελληνική μουσική (όργανα, χοροί, γένη,
αρμονίες).
Αισχύλος. (Ελευσίνα 525 π.Χ - Γέλα Σικελίας 456 π.Χ) Ο πρώτος από τους
τρεις μεγάλους τραγικούς της κλασσικής Αθήνας. Πολύ σημαντική υπήρξε η συμβολή
του στην αναγωγή της τραγωδίας από χορική, και μάλιστα στατική, μουσική
απαγγελία σε πλήρως ανεπτυγμένο δράμα, σε δράση, δηλαδή, που αναπαρίσταται. Η
μουσική του, απλή , αυστηρή και μεγαλόπρεπη, συγκεντρωνόταν στα χορικά μέρη των
δραμάτων του. Απέφευγε το χρωματικό γένος μένοντας σταθερός στο διατονικό. Οι
μελωδίες του διακρίνονταν για την καθαρότητα και τον λυρικό παλμό τους. Από τα
90 έργα του, σώζονται μόνο 7 τραγωδίες : Πέρσες, Επτά επί Θήβας, Ικέτιδες,
Προμηθέας Δεσμώτης, και η τριλογία Ορέστεια (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες).
Δυστυχώς όμως, δεν μπορούμε παρά μόνο υποθετικά να προσδιορίσουμε το χαρακτήρα
του μέλους του, βασισμένοι στην μεγαλόπνοη ρυθμοποιία του.
Αλκαίος . (τέλος 7ου - αρχές 6ου αι. π.Χ) Λυρικός
ποιητής από την Λέσβο, γνωστός σε όλη την αρχαία Ελλάδα. Έγραψε επαναστατικά,
πολιτικά έργα - για τις ιδέες που εξέφραζε σ΄ αυτά πέρασε το μεγαλύτερο μέρος
της ζωής του εξόριστος από τους τυράννους της πατρίδας του - πολεμικά και
ερωτικά τραγούδια, ύμνους και σκόλια. Ελάχιστα αποσπάσματα σώζονται από το έργο
του αρκετά όμως για να μας δώσουν μια χαρακτηριστική εικόνα της τέχνης του.
Αλκμαν. (7ος αι. π.Χ) Λυρικός ποιητής. Δεν είναι βέβαιο αν
γεννήθηκε στις Σάρδεις ή στη Σπάρτη όπου έζησε και δημιούργησε. Ο Αλκμαν
θεωρείται ο πατέρας της Σπαρτιατικής κλασσικής χορικής μουσικής. Ο ίδιος έγραφε
τα κείμενα και την μουσική των έργων του ύμνων, υμεναίων, παρθενίων, υπορχημάτων,
παιάνων και σκολίων. Αντιλαμβανόταν το ποιητικό κείμενο, τη μουσική και το χορό
ως μία άρρηκτη ενότητα. Στους αυλωδικούς νόμους του χρησιμοποιούσε τρεις
αυλητές. Ο Αλκμαν έγραφε στην λακωνική διάλεκτο της εποχής του, χρησιμοποιώντας
και επικούς τύπους (κυρίως αιολικά και όχι ιωνικά στοιχεία). Αρκετοί στίχοι των
ποιητικών του κειμένων έχουν σωθεί.
Αλύπιος. (4ος ή 3ος αι. π.Χ) Έλληνας θεωρητικός
της μουσικής, ο οποίος έγινε γνωστός από το μόνο σωζόμενο έργο του, την
«Εισαγωγή μουσικής», κείμενο που θεωρείται η πιο έγκυρη περιγραφή της αρχαίας
ελληνικής μουσικής σημειογραφίας.
Αμφίων. Μυθικός κιθαρωδός της αρχαιότητας, γιος του Δία και της Αντιόπης,
που κατά την παράδοση διδάχθηκε την μουσική από τον Ερμή. Στον Αμφίωνα
αποδίδεται η επινόηση της κιθαρωδίας. Σύμφωνα με έναν, ο Αμφίων, με τη δύναμη
της μουσικής του, βοήθησε να χτιστούν τα τείχη της Θήβας, συναρμόζοντας τους
ογκώδεις λίθους με τους ήχους της λύρας.
Ανακρέων. (περ. 570 - 485 π.Χ) Λυρικός ποιητής που γεννήθηκε στην ιωνική
πόλη Τέω. Μετανάστευσε, κατά χρονική σειρά, στην Θράκη, Σάμο, Αθήνα, Θεσσαλία,
όπου έπαιζε και τραγουδούσε στις αυλές των αρχόντων. Στα ποιήματά του
διακρίνεται μια ολοφάνερη χαρά για τις απολαύσεις της ζωής, το κρασί, τον έρωτα.
Ο Ανακρέοντας χρησιμοποιεί την ιωνική γλώσσα και τα ιωνικά μέτρα σε ανακλαστικό
σχήμα. Την επίδρασή του στους μεταγενέστερους αποδεικνύει ο όρος «Ανακρεόντεια»,
που δόθηκε στα διαμορφωμένα με πρότυπο την ποίηση του ποιήματα.
Αντιγενίδας. (τέλη 5ου - αρχές 4ου αι. π.Χ) Ονομαστός Θηβαίος αυλητής και
συνθέτης. Θεωρήθηκε αρχηγός της αυλητικής σχολής των Θηβών. Εκπροσωπούσε, σε
αντίθεση με το Δωρίονα, τις νέες τάσεις της μουσικής.
Αριστείδης Κοιντιλιανός. (1ος/3ος μ.Χ. αι.) θεωρητικός της μουσικής.
Συνέγραψε το σύγγραμμα «Περί μουσικής» το οποίο αποτελεί την πιο σπουδαία πηγή
για τη γνώση της αρχαίας διδασκαλίας της μουσικής.
Αριστόξενος. (375 - 360 π.Χ) Ο σημαντικότερος θεωρητικός της μουσικής της
αρχαίας Ελλάδας. Μαθητής του Αριστοτέλη, διαφοροποιήθηκε απ΄ αυτόν λόγω του
συγκεκριμένου χαρακτήρα και της συστηματικότητας της μουσικής διδασκαλίας του.
Από τον τεράστιο αριθμό των έργων που αναφέρονται στη Σούδα ως δικά του και τα
οποία, όπως φαίνεται, διαπραγματεύονταν ποικίλα θέματα (φιλοσοφία, ιστορία κλπ)
σώζονται σε μας μόνο κάποια «μουσικολογικά» κείμενα : «Περί αρμονικής» (ή
«Αρμονικά στοιχεία» 'η «Αρμονικών στοιχείων βιβλία τρία») και «Ρυθμικά
στοιχεία». Οι τίτλοι 12 μουσικών έργων του έχουν διασωθεί σε δικά του ή άλλων
συγγραφέων σωζόμενα κείμενα.
Αριστοτέλης. (384 - 322 π.Χ) Ο μεγάλος Σταγειρίτης είχε πολλές -
θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις και στον τομέα της μουσικής, πράγμα που
φαίνεται στις τόσο συχνές αναφορές του στο θέμα αυτό στα περισσότερα έργα του.
Είναι ίσως παράξενο το ότι δεν συνέγραψε ειδικό έργο πάνω στη μουσική. Ο
Αριστοτέλης υποστηρίζει την ηθική και παιδευτική αξία της μουσικής. Σύμφωνα μ΄
αυτόν, η μουσική πρέπει να διδάσκεται στους νέους γιατί παρέχει ψυχαγωγία και
ξεκούραση, γιατί είναι ιδιαίτερα ευεργετική στη διαμόρφωση του χαρακτήρα καθώς
και γιατί συμβάλλει στη διανοητική και αισθητική απόλαυση και καλλιέργεια. Τα
«Προβλήματα» - έργο σχετικό με τη μουσική αποδόθηκαν αρχικά στον Αριστοτέλη. Η
αυθεντικότητά τους όμως είναι αμφίβολη. Πραγματεύονται θέματα ακουστικής,
συμφωνιών, φιλοσοφίας, αισθητικής κλπ.
Αριστοφάνης. (450 - 385 π.Χ) Για τη μουσική του σημαντικότερου από τους
εκπροσώπους της αρχαίας αττικής κωμωδίας δε γνωρίζουμε πολλά πράγματα. Πάντως,
αυτό που συμπεραίνουμε από τη ρυθμοποιία και τη γλώσσα του είναι ότι
επεξεργάστηκε τις φόρμες της παραδοσιακής μουσικής. Αυτό πιστοποιείται κι από το
γεγονός ότι σατιρίζει τις καινοτομίες του Ευριπίδη και γενικά τους μουσικούς που
επιχειρούσαν να ανανεώσουν τη μουσική παράδοση. Η κωμωδία του «Βάκχες» είναι η
πιο μουσική.
Αρίων. (7ος - 6ος αι. π.Χ) Λυρικός ποιητής από τη Λέσβο. Έζησε τον πιο
πολύ καιρό στην Κόρινθο, επί τυραννίας του Περίανδρου, όπου ονόμασε και δίδαξε
το διθύραμβο. Θεωρούνταν ο καλύτερος κιθαρωδός της εποχής του. Ως ποιητής και
συνθέτης, έγραψε άσματα και «προοίμια». Δεν μας σώθηκε όμως ούτε ένας στίχος.
Θεωρείται επίσης ο ευρετής της χρήσης του τραγικού τρόπου. Στην Κόρινθο,
παρουσίασε, με σατυρικούς χορούς, τραγικούς διθυράμβους αφετηρία για τη
μελλοντική εξέλιξη της τραγωδίας. Με τον Αρίωνα συνδέεται ο γνωστός μύθος,
σύμφωνα με τον οποίο, όταν ο ποιητής, επιστρέφοντας από την Σικελία, ληστεύθηκε
και ρίχτηκε στη θάλασσα, τον έσωσε ένα δελφίνι που τον έβγαλε στο Ταίναρο.
Αρχίλοχος (8ος - 7ος αι. π.Χ.) Γεννήθηκε στην Πάρο και ακολούθησε τη ζωή
του μισθοφόρου. Σκοτώθηκε σε μάχη εναντίον των Ναξίων. Κορυφαίος εκπρόσωπος της
ιαμβικής ποίησης και καυστικότατος σατυρικός για τα δεδομένα της εποχής.
Εισήγαγε μεταρρυθμίσεις στο μέτρο χρησιμοποιώντας εναλλακτικά ανόμοια μέτρα.
Εφεύρε τις επωδούς και θεωρείται ως ο επινοητής της λυρικής απαγγελίας και της
ελεύθερης συνοδείας των τραγουδιών από κιθάρα. Έγραψε και ελεγείες.
Αρχύτας (τέλος 5ου - αρχές 4ου αι. π.Χ.) Μαθηματικός, πυθαγόρειος
φιλόσοφος, πολιτικός και στρατηγός. Κυβέρνησε την πόλη του Τάραντα για αρκετά
χρόνια. Σύγχρονος του Πλάτωνα συνδέθηκε στενά μαζί του. Ασχολήθηκε και με
ζητήματα ακουστικής και ανακάλυψε ότι το ύψος του τόνου του ήχου εξαρτάται από
την ταχύτητα των δονήσεων του αέρα και καθόρισε αριθμητικά τις σχέσεις των τόνων
και στα τρία τονικά γένη.
Βάκχειος ο Γέρων. (3ος - 4ος αι. μ.Χ) Θεωρητικός της μουσικής γνωστός για
το βιβλίο του «Εισαγωγή Τέχνης Μουσικής», για τη ζωή του οποίου τίποτα δεν
παραδίδεται.
Βακχυλίδης. (6ος - 5ος αι. π.Χ) Ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές της
χορικής λυρικής ποίησης, λίγο νεότερος από τον Πίνδαρο και ανεψιός του Σιμωνίδη,
γεννήθηκε στην Κέα. Έζησε για αρκετό καιρό στην αυλή του Ιέρωνα, τυράννου των
Συρακουσών. Έχει συνθέσει παιάνες, ύμνους, παρθένια, διθυράμβους αλλά και
επινίκια και ερωτικά τραγούδια.
Γαυδέντιος (2ος - 3ος αι. π.Χ) Θεωρητικός της μουσικής. Έγινε γνωστός για
το βιβλίο του «Αρμονική Εισαγωγή», στο οποίο ασχολείται με τα διαστήματα, τα
γένη κλπ.
Δάμων (5ος αι. π.Χ) Φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής από τον αττικό
δήμο της Όας. Μαθητής του Πρόδικου και, στη μουσική, του Αγαθοκλή και του
Λαμπροκλή και δάσκαλος μουσικής του Περικλή, του οποίου υπήρξε και πολιτικός
σύμβουλος. Έχοντας συλλάβει σε βάθος το πρόβλημα της επίδρασης της μουσικής στον
ανθρώπινο χαρακτήρα, πίστευε τόσο θερμά στην παιδευτική αξία της μουσικής, ώστε
υποστήριζε ότι μεταβολές στον τομέα αυτόν θα κλόνιζαν ολόκληρη την πολιτειακή
συγκρότηση ενός κράτους. Υποστηρικτής της λύρας κατά τον παλιό ανταγωνισμό των
οργάνων, απέρριπτε τον αυλό. Η επίδρασή του είναι ολοφάνερη στον Πλάτωνα ο
οποίος τον αναφέρει με ξεχωριστή εκτίμηση.
Δράκων (τέλη 5ου - αρχές 4ου αι. π.Χ) Μουσικός, μαθητής του Δάμωνα. Έζησε
στην Αθήνα και ήταν δάσκαλος μουσικής του Πλάτωνα.
Ερατοκλής (5ος αι. π.Χ) Θεωρητικός της μουσικής. Από τον Αριστόξενο, ο
οποίος αποκρούει τις απόψεις του Ερατοκλή και της σχολής του, μαθαίνουμε ότι
ήταν ένας από τους αρμονικούς και μεγάλος δάσκαλος της μουσικής.
Ευμολπος. Μυθικός επικός ποιητής και μουσικός, ιδρυτής ή αναμορφωτής των
Ελευσίνιων Μυστηρίων. Σύμφωνα με τη Σούδα, καταγόταν από την Ελευσίνα, ήταν
μαθητής του Ορφέα και είχε κερδίσει με τη λύρα του ένα βραβείο στα Πύθια. Έγραψε
τελετουργικά τραγούδια για τη Δήμητρα. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, υπήρξε ο πρώτος
Ιεροφάντης των Ελευσίνιων μυστηρίων.
Εύνομος Κιθαρωδός από τους Επιξεφύριους Λοκρούς της Ιταλίας. Έγινε
γνωστός από έναν μύθο, σύμφωνα με τον οποίο ένας τζίτζικας τραγούδησε τη νότα
που έλειπε, όταν έσπασε μια χορδή της κιθάρας του τη στιγμή που διαγωνιζόταν
στους Δελφούς με τον Αριστίωνα.
Ευριπίδης (Σαλαμίνα περ. 480 - Μακεδονία 406 π.Χ) Ο νεότερος από τους
τρεις μεγάλους τραγικούς, πατέρας του νεότερου δράματος. Από την μουσική του
Ευριπίδη σώζονται μόνο δύο μικρά αποσπάσματα : ένα μέρος από την «Ιφιγένεια εν
Αυλίδι» και ένα απόσπασμα από το πρώτο στάσιμο του «Ορέστη». Τα χορικά του δεν
μπορούν να χαρακτηριστούν στολίδια, άσχετα με την δράση (οι «Βάκχες» δείχνουν
αυτή τη στενή σχέση του χορού με τα γεγονότα της σκηνής). Υπάρχει όμως στο έργο
του και μια ολόκληρη σειρά τραγουδιών αυτόνομων, σαν λυρικές παραλογές. Ο
Αριστοφάνης παρέδωσε το είδος. Ξέρουμε ότι η μουσική του νεοαττικού διθυράμβου,
παραφορτωμένη και ανήσυχη, ήταν εκείνη που επηρέαζε εδώ τον Ευριπίδη. Παρά τις
χλευαστικές κριτικές του Αριστοφάνη, η μουσική του Ευριπίδη ήταν δημοφιλής.
Έγραψε 92 δράματα, από τα οποία διασώθηκαν πλήρη μόνο τα 19. τα πιο πολυπαιγμένα
είναι : «Μήδεια», «Ιππόλυτος», «Εκάβη», «Ικέτιδες», «Ανδρομάχη», «Ηλέκτρα»,
«Τρωάδες», «Ιφιγένεια εν Ταύροις», «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» και «Βάκχαι».
Ηρακλείδης ο Ποντικός (4ος αι. π.Χ) Έλληνας φιλόσοφος και πολυγραφότατος
συγγραφέας από την Ηράκλεια του Πόντου. Σε νεαρή ηλικία ήρθε στην Αθήνα. Ήταν
οπαδός του Πλάτωνα κι αργότερα του Αριστοτέλη. Τα έργα του δεν αναφέρονται μόνο
σε φιλοσοφικά ζητήματα, αλλά και στη λογοτεχνία και τη μουσική. Απ΄ αυτά, τα
μουσικά είναι : «Περί των παρ΄ Ευριπίδη και Σοφοκλή», «Περί μουσικής» και»Περί
ποιητικής και ποιητών».
Ησύχιος ο Αλεξανδεύς. (5ος αι. π.Χ) Έλληνας γραμματικός και λεξικογράφος.
Έγραψε το «Λεξικόν Ησυχίου», από τα πιο πλούσια και σπουδαία, σημαντική
καταγραφή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, αλλά και πολύτιμη πηγή για την εξήγηση
αρχαίων μουσικών όρων και οργάνων.
Θαλήτας (7ος αι.π.Χ) Αοιδός και μελοποιός από τη Γόρτυνα της Κρήτης,
σύγχρονος του Λυκούργου. Μελοποίησε σε κρητικούς ρυθμούς παιάνες και επιχώριες
ωδές. Θεωρείται μία από τις σημαντικότερες μορφές της 2ης μουσικής σχολής της
Σπάρτης και εισηγητής, μαζί με τους Ξενόκριτο, Ξενόδαμο, Πολύμηνστο και Σακάδα,
των γυμνοπαιδιών στην πόλη αυτή. Σύμφωνα μ΄ ένα μύθο, κλήθηκε στη Λακεδαίμονα
ύστερα από χρησμό του Μαντείου των Δελφών και έσωσε με την μουσική του την πόλη
από λοιμό. Τότε πιθανώς εισήγαγε εκεί τους παιάνες προς τιμή του Απόλλωνα και
τις ένοπλες πυρρίχιες ορχήσεις.
Θέογνις ( 6ος αι. π.Χ) Ελεγειακός ποιητής από τα Μέγαρα της Αττικής.
Επειδή ανήκε στην αριστοκρατική τάξη, αναγκάστηκε να φύγει από την πατρίδα του.
Τα ποιήματά του όχι μόνο τραγουδιόνταν για πολλά χρόνια στα συμπόσια, αλλά και
αποτελούσαν μέρος του εκπαιδευτικού προγράμματος των δημοκρατικών Αθηναίων,
εξαιτίας του συμβουλευτικού και του παιδαγωγικού χαρακτήρα.
Ίβυκος (6ος αι. π.Χ) Έλληνας λυρικός ποιητής, που γεννήθηκε στο Ρήγιο της
κάτω Ιταλίας. Κατά τη διαμονή του στην αυλή του Πολυκράτη της Σάμου, στράφηκε
προς μία ερωτικά χρωματισμένη χορική ποίηση, που αντικατέστησε τις μυθικές
διηηγήσεις της πρώτης δημιουργικής του περιόδου. Στον Ίβυκο αποδίδεται η
εφεύρεση της σαμβύκης. Από τα τραγούδια του σπουδαιότερα είναι τα ερωτικά, που
διακρίνονται για το θερμό αίσθημά τους.
Ιέραξ (7ος αι. π.Χ) Μουσικός και αυλητής από το Άργος, μαθητής του
Όλυμπου του νεώτερου. Ο πιθανός εφευρέτης του ιεράκειου νόμου και του ιεράκειου
μέλους.
Κτήσιβος. Σημαντικότατος αρχαίος μηχανικός του 3ου αι. π.Χ, από την
Αλεξάνδρεια, στον οποίο αποδίδεται η εφεύρεση της υδραύλεως.
Κινησίας (5ος αι. π.Χ)Συνθέτης διθυράμβων, γιος του κιθαρωδού Μέλη. Έζησε
στην Αθήνα, όπου και θεωρούνταν από τους πιο ασεβείς και κακούς ποιητές της
εποχής του. Εισήγαγε νέα χορευτικά σχήματα και μάλιστα κατήργησε το χορό στην
κωμωδία.
Κλωνάς (7ος αι. π.Χ) Αυλητής και ποιητής από την Τεγέα ή τη Θήβα που
έγραψε ελεγείες και τραγούδια. Αναφέρεται και σαν ο επινοητής του αυλωδικού
νόμου.
Κορρίνα. Λυρική ποιήτρια από τη Βοιωτία που φέρεται να ήταν δασκάλα του
Πίνδαρου τον οποίο νίκησε πέντε φορές σε λυρικούς αγώνες. Έγραφε σε κοινή
ελληνική γλώσσα με σαφείς επιδράσεις της βοιωτικής διαλέκτου. Η μετρική της ήταν
απλή και τα ποιήματά της ασχολούνταν κυρίως με βοιωτικούς θρύλους.
Λαμπροκλής (αρχές 5ου αι. π.Χ) Μουσικός και συνθέτης διθυράμβων, που
έζησε στην Αθήνα κι έγινε γνωστός από μια ωδή στην Αθηνά, της οποίας σώθηκε η
αρχή. Υπήρξε μαθητής του Αγαθοκλή και ίσως δάσκαλος του Δάμωνα. Μερικοί τον
ταυτίζουν με τον Λάμπρο.
Λάμπρος μουσικός και ποιητής. Αναφέρεται ως δάσκαλος του Σοφοκλή, έτσι
τοποθετείται στο τέλος του 6ου - αρχές 5ου αι. π.Χ. Κατά τον Αριστόξενο, ανήκει
στους φημισμένους ποιητές, μαζί με τον Πίνδαρο και τον Πρατίνα.
Λάσος ο Ερμιονεύς (δεύτερο μισό του 6ου αι. π.Χ) Λυρικός ποιητής και
σοφιστής, που έδρασε στην Αθήνα, στην αυλή του τυράννου Ίππαρχου. Μετά από
πρόταση του θεσπίστηκε διαγωνισμός διθυράμβων, υπήρξε δάσκαλος του Πινδάρου. Ο
Λάσος θεωρείται ο μεγαλύτερος μεταρρυθμιστής του διθυράμβου μετά τον Αρίωνα,
γιατί με σημαντικές καινοτομίες προχώρησε το διονυσιακό χορικό τραγούδι.
Ευαίσθητος σε προβλήματα ακουστικής (απέφευγε το γράμμα Σ, επειδή πίστευε ότι
προκαλούσε τραχύ ήχο) αντιμετώπισε επίσης θεωρητικά διάφορα μουσικά προβλήματα
και είτε υπήρξε ο πρώτος που συνέγραψε θεωρητικό βιβλίο για τη μουσική είτε όχι,
αναγνωρίζεται σαν ιδρυτής της μουσικής επιστήμης στην αρχαία Ελλάδα.
Λίνος Μυθικός αοιδός και ποιητής, γιος του Απόλλωνα και της Καλλιόπης (ή
της Τερψιχόρης ή της Ευτέρπης). Σύμφωνα μ΄ ένα μύθο ήταν ο πρώτος που τραγούδησε
στους ανθρώπους χάρισμα που του έδωσαν οι θεοί. Υπήρξε συνθέτης θρηνητικών
τραγουδιών και θεωρείται ο πιθανός επινοητής της τρίχορδης λύρας. Μυθολογείται
ότι σκοτώθηκε από τον Απόλλωνα, γιατί καυχήθηκε ότι στην τέχνη της μουσικής ήταν
ίσος μ΄ αυτόν, και ότι για τον θάνατό του οι Μούσες θρηνούσαν καθημερινά.
Λύσανδρος ο Σικυώνιος. (6ος αι. π.Χ) Μουσικός και κιθαριστής. Σ΄ αυτόν
αποδίδονται η καθιέρωση της ψιλοκιθαριστικής (σόλο κιθάρα) και της «έναυλης
κιθάρισης» (κιθάρα με συνοδεία αυλού)
Μαρσύας. Μυθικός αοιδός και μουσικός. Στους αρχαιότερους μύθους
αναφέρεται ως Σειληνός, ενώ στους μεταγενέστερους ως Σάτυρος. Θεωρείται ο
επινοητής της αυλητικής τέχνης. Κατά τον μύθο, τον αυλό εφεύρε η Αθηνά, η οποία
όμως, βλέποντας, καθώς έπαιζε, την εικόνα της παραμορφωμένη στα νερά του ποταμού
Μαιάνδρου, τον πέταξε μακριά για να τον βρει ο Μαρσύας.
Μελανιππίδης (5ος αι. π.Χ) Κιθαρωδός και συνθέτης διθυράμβων από τη Μήλο.
Του αποδίδεται η αύξηση του αριθμού των χορδών της λύρας σε 12. Εξάλλου,
εισήγαγε πολλές καινοτομίες στη μουσική του διθυράμβου, πιο σημαντική ήταν αυτή
της αναβολής, που κατήργησε τις στροφές και αντιστροφές. Από τα έργα του σώθηκαν
λίγοι μόνο στίχοι.
Μίμνερμος (τέλη 7ου αι. π.Χ) Ελεγειακός ποιητής από την Κολοφώνα ή τη
Σμύρνη, γνωστός και ως έξοχος αυλητής. Θεωρείται ο πατέρας της ερωτικής ελεγείας
και έγινε διάσημος για το γλυκό, ερωτικό και μελαγχολικό χαρακτήρα των
τραγουδιών του. Το σύνολο του έργου του είχε αργότερα συγκεντρωθεί σε δύο βιβλία
(το πρώτο με τίτλο «Ναννώ», όνομα μιας αγαπημένης του αυλήτριας).
Μουσαίος Επικός ποιητής, αοιδός και αστρονόμος, που έζησε στην Αθήνα,
καταγόταν από την Ελευσίνα ή τη Θράκη. Διάφορα ορφικά χωρία μαρτυρούν τη στενή
του σχέση με τον Ορφέα. Σύμφωνα με μια μυθική παράδοση, οι μούσες παρέδωσαν τη
λύρα του Ορφέα στο Μουσαίο ως κληρονόμο του μεγάλου ποιητή. Κατ΄ άλλη παράδοση,
δίδαξε τη μύηση που γινόταν στο ναό της Δήμητρας, στα Ελευσίνια Μυστήρια. Του
αποδίδονται μια «Θεογονία», ύμνοι, ποιήματα και χρησμοί.
Μούσες. Θεότητες, προστάτιδες της πνευματικής γενικά δημιουργίας στην
αρχαία Ελλάδα, αλλά κυρίως της μουσικής και της ποίησης. Ήταν εννέα και καθεμιά
είχε υπό την προστασία της μία εκδήλωση της πνευματικής δημιουργίας. Η Κλειώ την
ιστορία, η Ευτέρπη την αυλητική τέχνη, η Θάλεια την κωμωδία και την βουκολική
ποίηση, η Μελπομένη τη μουσική και την τραγωδία, η Τερψιχόρη τη λυρική ποίηση, η
Πολυμνία τη μιμητική τέχνη και τους ύμνους προς τους θεούς, η Ουρανία την
αστρονομία και η Καλλιόπη την επική ποίηση και τη ρητορική.
Μυρτίς (6ος αι. π.Χ) Ποιήτρια. Κατά τη Σούδα, υπήρξε δασκάλα του Πινδάρου
και της Κόριννας. Ο Πλούταρχος την ονομάζει ποιήτρια μελών, χαρακτηρισμός που θα
μπορούσε να σημαίνει ποιήτρια μονωδικών ποιημάτων.
Νικόμαχος ο Γερασηνός. (2ος αι. π.Χ) Νεοπυθαγόρειος φιλόσοφος και
θεωρητικός της μουσικής. Έγραψε κι ένα «εγχειρίδιο αρμονικής» (σε δύο βιβλία),
στο οποίο εκθέτει με σαφήνεια τις πυθαγόρειες αρχές για τη μουσική.
Ξενόκριτος (7ος αι. π.Χ) Μουσικός από τους Λοκρούς της Ιταλίας, που έζησε
στη Σπάρτη. Θεωρείται, μαζί με άλλους σημαντικούς μουσικούς, εισηγητής των
γυμνοπαιδιών στη Σπάρτη. Συνέθεσε χορικά άσματα με θέματα επικά και ίσως ήταν
πρόδρομος του Στησιχόρου.
Όλυμπος ο αρχαίος. Προομηρικός μυθικός αυλητής, ραψωδός και ποιητής από τη
Φρυγία. Σ΄ αυτόν αποδίδεται η επινόηση και η διάδοση της αυλητικής.
Όλυμπος ο νεότερος. (7ος αι. π.Χ). Εισήγαγε την οργανική μουσική στην
Ελλάδα. Σ΄ αυτόν αποδίδονται η τελειοποίηση της αυλητικής τέχνης και μια σειρά
από επινοήσεις, όπως ο πολυκέφαλος νόμος, το εναρμόνιο γένος κ.α. θεωρείται από
τις σημαντικότερες μορφές στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής μουσικής.
Ορφεύς. Φημισμένος εξαίρετος μουσικός της αρχαιότητας που συγκινούσε με
τη λύρα και τη φωνή του όχι μόνο τους ανθρώπους αλλά και τα ζώα. Ήδη από το
τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. ήταν γνωστός ο θρύλος ότι οι αργοναύτες τον πήραν μαζί
τους, γιατί η μουσική του ασκούσε μαγική επίδραση ακόμα και στις πέτρες και στα
δέντρα. Λεγόταν ότι μητέρα του ήταν η Μούσα Καλλιόπη και πατέρας του ο άρχοντας
της Θράκης Οίαγρος (ή ο Θράξ Πιέρος ή ο Απόλλων). Ο θάνατός του κατά μια εκδοχή
οφείλεται σε εξέγερση των γυναικών της Θράκης, οι οποίες τον κατακρεούργησαν
γιατί δεν τις είχε δεχθεί στη θρησκεία του. Οι Μούσες, ωστόσο, μάζεψαν τα μέλη
του και τα έθαψαν. Οι μύθοι για τον Ορφέα πλουτίστηκαν πολύ από την εποχή που η
θρησκευτική αίρεση των Ορφικών τον τίμησε ως αρχηγό και του απέδωσε τη μουσική
διδασκαλία για την διπλή φύση του ανθρώπου (θεϊκή και τιτανική), η οποία ήρθε σε
αντίθεση με τις δοξασίες του Διόνυσου. Επειδή ο Ορφέας με την κάθοδό του στον
Άδη εισήγαγε Μυστήρια που υπόσχονταν ευδαίμονα μεταθανάτια ζωή, λεγόταν ότι ο
θάνατός του οφειλόταν σε εκδίκηση του Δία.
Πίνδαρος. (522-446 π.Χ) Ο κορυφαίος της χορικής ποίησης και ένας από τους
μεγαλύτερους ποιητές της αρχαίας Ελλάδας. Γεννήθηκε στις Κυνός Κεφαλές κοντά στη
Θήβα και πήρε τα πρώτα μαθήματα ποιητικής και αυλητικής από το θείο του,
Σκοπελίνο. Έγραψε ύμνους, παιάνες, διθυράμβους, εγκώμια. Ως προς το χαρακτήρα
του έργου του, έμεινε πιστός στην παράδοση και με το απλό, σεμνό και μεγαλόπρεπο
ύφος του κέρδισε το σεβασμό των Ελλήνων. Σ΄ αυτόν αποδίδεται, αν και πολλοί το
αμφισβητούν, ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα δείγματα ελληνικής μουσικής. Πρόκειται
για ένα αντίγραφο χαμένου χειρογράφου που περιέχει την αρχή του πρώτου
Πυθιόνικου.
Πλούταρχος. (46-120 μ.Χ) Ο πολυγραφότατος συγγραφέας, βιογράφος και
φιλόσοφος από τη Χαιρώνεια της Βοιωτίας, μας παρέχει σημαντικές πληροφορίες για
την αρχαία ελληνική μουσική στα έργα του «Βίοι παράλληλοι» και «Ηθικά», αλλά
προπάντων στις ειδικές πραγματείες του «Περί της εν Τιμαίω ψυχογονίας» και «Περί
μουσικής».
Πολυδεύκης Ιούλιος (2ος αι. μ.Χ) Λεξικογράφος, από τη Ναυκράτη της
Αιγύπτου. Οφείλει τη φήμη του στο έργο «Ονομαστικόν», ένα λεξικό αποτελούμενο
απ΄ο10 βιβλία. Το τέταρτο από αυτά αποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών για την
αρχαία ελληνική μουσική και το θέατρο.
Πολύμνηστος (τέλος 7ου - αρχές 6ου αι. π.Χ) Κολοφώνιος ποιητής και
μουσικός, γιος του Μέλη. Τελειοποίησε την αυλωδία του Κλωνά και έγραψε «άσεμνα»
τραγούδια με συνοδεία αυλού. Αναφέρεται ως μέλος της 2ης μουσικής σχολής στη
Σπάρτη.
Πρατίνας ο Φλειάσιος. (τέλος 6ου - αρχές 5ου αι. π.Χ) Δραματικός ποιητής
από τη Φλειούντα της Αργολίδας, που έζησε στην Αθήνα. Έγραψε τραγωδίες, αλλά
περισσότερο ασχολήθηκε με το σατυρικό δράμα. Εκτός από δραματικά έργα, έγραψε
λυρικά ποιήματα και υποχορχήματα, από τα οποία σώθηκαν σημαντικά αποσπάσματα.
Προνόμος (5ος αι. π.Χ). Θηβαίος αυλητής. Ήταν ο πρώτος που έπαιξε όλες
τις αρμονίες πάνω στον ίδιο αυλό και απόκτησε μεγάλη φήμη για την εκφραστικότητα
που χαρακτήριζε τις εκτελέσεις του.
Πυθαγόρας. (570 - 496 π.Χ) Ο μεγάλος αυτός φιλόσοφος και μαθηματικός ήταν
ο πρώτος που θεμελίωσε επιστημονικά τη θεωρία της μουσικής. Η μαθηματική του
σκέψη αποτελεί μια νέα κατεύθυνση στην ελληνική φιλοσοφία. Κατευθυντήριος άξονας
για την ερμηνεία του κόσμου ήταν για τους Πυθαγόρειους η πίστη ότι τα πάντα
είναι ουσιαστικά αριθμοί. Έτσι και τα ακουστικά φαινόμενα, οι σχέσεις των τόνων
και των αρμονιών, προσεγγίζονται με βάση την πίστη αυτή. Στη μουσική ανακάλυψε
τους αριθμητικούς λόγους των συμφωνιών : α) της 5ης (3/2 για πέντε), β) της 4ης
(4/3 δια τεσσάρων), γ) της 8ης (2/1 δια πασών) και ακόμα ταξινόμησε τις επτά
αρμονίες. Στη σχολή του οφείλεται η πιο σημαντική ερμηνεία για τη θεωρία της
μουσικής στην αρχαία Ελλάδα.
Πυθοκλείδης (535 - 472 π.χ) Αυλητής από την Κέω, που εισήγαγε τη
μιξολυδική αρμονία στην τραγωδία. Υπήρξε δάσκαλος του Περικλή και αναφέρεται από
τον Πλάτωνα ως σοφιστής.
Σακάδας (τέλη 7ου - αρχές 6ου αι. π.Χ) Αυλητής από το Άργος, ο οποίος
έγινε διάσημος γιατί επινόησε τον «πυθικό νόμο», τον πιο σημαντικό αυλητικό
νόμο, που περιέγραφε τον αγώνα του Απόλλωνα με το δράκοντα Πύθωνα. Νίκησε τρεις
φορές σε αγώνες αυλητικής στα Πύθια. Ήταν μέλος της δεύτερης μουσικής σχολής της
Σπάρτης. Του αποδίδεται (μαζί με τους Θαλήτα, Πολύμνηστο, Ξενόδαμο και
Ξενόκριτο) η εισαγωγή των γυμνοπαιδιών στη Σπάρτη, σε μια φιλελεύθερη για την
πόλη εποχή.
Σαπφώ. (περ. 630-570 π.Χ) Η αρχαία ελληνίδα ποιήτρια με τη μεγαλύτερη
φήμη και τα πλουσιότερα ποιητική χαρίσματα. Έζησε στη Μυτιλήνη, όπου είχε
ιδρύσει σχολή λυρικής ποίησης, στην οποία φοιτούσαν νέες κοπέλες. Το όνομά της
εμφανίζεται στα λείψανα των αρχαίων κειμένων με τον τύπο Ψάπφα (αιολική
διάλεκτος). Από το πλούσιο έργο της έχει σωθεί μικρό μέρος, αρκετό όμως για να
δικαιολογήσει το χαρακτηρισμό της ως δέκατης Μούσας. Έγραψε ύμνους, επιθαλάμια,
επιγράμματα, τραγούδια ερωτικά κ.α. Σ΄ αυτήν αποδίδεται η επινόηση της
μιξολυδικής αρμονίας. Η τέχνη της ξεχωρίζει χάρη στην αμεσότητά της.
Σείκιλος Έλληνας ποιητής των ρωμαϊκών χρόνων. Επιτύμβια πλάκα που βρέθηκε
το 1982 στις Τράλλεις της Μ. Ασίας διασώζει ποίημά του - είδος σκόλιου - πάνω
από το οποίο σημειώνεται με φθογγόσημα η μουσική του.
Σιμωνίδης ο Κείος (556 - 468 π.Χ.) Επιφανής λυρικός ποιητής της
αρχαιότητας. Τα περισσότερα χρόνια της ζωής του τα πέρασε στις αυλές τυράννων
και βασιλιάδων, διαφόρων ελληνικών πόλεων, συνθέτοντας λυρικά ποιήματα έναντι
αμοιβής. Έγραψε ύμνους, εγκώμια, θρήνους, επινίκια, τις περίφημες ελεγείες του,
επιγράμματα κ.λ.π. Σε αυτόν αποδίδεται η προσθήκη της 8ης χορδής στη λύρα.
Ασχολήθηκε πολύ με τη χορική ποίηση. Ο Πλάτωνας τον κατατάσσει ανάμεσα στους
επτά σοφούς της αρχαιότητας.
Σοφοκλής (496-406 π.Χ) Μεγάλος τραγικός ποιητής. Πήρε σπουδαία μόρφωση.
Διδάχθηκε μουσική και όρχηση πιθανότατα από το διάσημο μουσικό Λάμπρο. Έγραψε
123 δράματα από τα οποία 18 σατυρικά και νίκησε 24 φορές σε δραματικούς αγώνες.
Απ΄ αυτά διασώθηκαν 7 ακέραια («Αντιγόνη», «Ηλέκτρα», «Τραχίνιαι», Οιδίπους επί
Κολωνό», «Οιδίπους Τύραννος», «Αίας», «Φιλοκτήτης»). Από την μουσική του τίποτα
δεν έχει διασωθεί. Τα χορικά του πάντως είναι υψηλά δείγματα λυρισμού κι ενός
στοχασμού ήρεμου, μεστά από μεγαλοπρέπεια και χάρη. Έγραψε επίσης ελεγείες και
παιάνες.
Στησίχορος. (632-556 π.Χ) Χορικολυρικός ποιητής και κιθαρωδός, που άκμασε
στην Ιμέρα της Σικελίας. Η ποίησή του είναι κοντά στο έπος. Κατά τη Σούδα
αντικατέστησε τη νομοστροφική ωδή με τη φόρμα : στροφή - αντιστροφή - επωδός.
Τελέσιλλα. (3ος αι. π.Χ) Λυρική ποιήτρια από το Άργος που διακρίθηκε για
τα παρθένια και τα άσματά της σε ιωνικά δίμετρα.
Τελέστης. (420-345 π.Χ) Λυρικός ποιητής από τη Σελινούντα της Σικελίας.
Πασίγνωστος διθυραμβοποιός, νικητής σε σχετικούς αγώνες στην Αθήνα και φορέας
αλλαγών στη σύνθεση, για τις οποίες επικρίθηκε από τους συντηρητικούς. Σώζονται
ελάχιστα αποσπάσματα από τα έργα του «Αργώ», «Ασκληπιός» και «Διθυραμβικός
Υμέναιος»
Τέρπανδος (8ος αι. π.Χ) Λέσβιος ποιητής και μουσικός. Νίκησε δύο φορές
στους αγώνες των Κάρνειων στη Σπάρτη και ακόμα πολλές φορές στα Πύθια. Ταξίδεψε
πολύ και έζησε στη Σπάρτη, όπου συνετέλεσε τόσο στην πολιτική σταθερότητα, όσο
και στη μουσική ανάπτυξη της πόλης. Απαράμιλλος κιθαριστής, θεωρείται ο
θεμελιωτής της ελληνικής λυρικής ποίησης, με την εφεύρεση του βαρβίτου, την
προσθήκη 8ης χορδής στην επτάχορδη λύρα και άλλες σημαντικές καινοτομίες. Ακόμα
σ΄ αυτόν αποδίδεται η παγίωση των κιθαρωδικών νόμων και ο Τερπάνδρειος νόμος.
Τιμόθεος ο Μιλήσιος. (450-360 π.Χ) Διθυραμβοποιός από τη Μίλητο. Η
προσθήκη της 11ης χορδής στη λύρα και η ανάπτυξη της μονωδίας είναι μέρος από
την προσφορά του. Οι καινοτομίες αυτές προκάλεσαν ζωηρές αντιδράσεις. Παρά τη
μεγάλη φήμη του, έχουν σωθεί αποσπάσματα μόνο από τα έργα του : «Κύκλωπας»,
«Νιόβη», «Πέρσαι», «Σκύλλα», «Ελπήνωρ».
Τυρταίος (7ος αι. π.Χ) Ελεγειακός ποιητής και μουσικός από τη Σπάρτη.
Κατ΄ άλλους καταγόταν από την Αθήνα. Οι ελεγείες του και τα πολεμικά του άσματα
ενέπνευσαν σε τέτοιο βαθμό τους Σπαρτιάτες στον πόλεμο με τους Μεσσήνιους, ώστε
του έδωσαν το δικαίωμα του πολίτη της Σπάρτης και όρισαν να τραγουδιούνται αυτά
πριν από τις εκστρατείες τους. Χαρακτηριστικά του ύφους του, που είναι επικό με
πολλά δωρικά στοιχεία, είναι τα σωζόμενα έργα του «Ευνομία», «Πολιτεία»,
«Ελεγεία» κ.α.
Υάγνις. Αρχαιότατος μυθικός μουσικός από τις Κελαινές της Φρυγίας,
μαθητής του Μαριανδυνού (εφευρέτη της θρηνητικής αυλωδίας ). Θεωρούνταν
εφευρέτης του μονού και του διπλού αυλού, του διατονικού γένους και του
τρίχορδου.
Φρύνις (5ος αι. π.Χ) Μουσικός καταγόμενος από τη Μυτιλήνη. Κέρδισε το
πρώτο βραβείο κιθαρωδίας στα Παναθήναια το 446 π.Χ. Ανάμεσα σε πολλές
καινοτομίες του, για τις οποίες σατιρίστηκε από τους κωμικούς της εποχής, ήταν
και η χρήση εννεάχορδης κιθάρας.
