ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ΑΠΟ
ΤΟΝ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ
(από το έργο του
Εμμανουήλ Μικρογιαννάκη
«ΘΟΥΚΥΔΙΔΕΙΑ»)
Όλοι οι μελετητές του Θουκυδίδη δέχονται ότι ο μεγάλος
ιστορικός, αξιολογώντας το μέγεθος των μεγάλων πολέμων του
παρελθόντος και συγκρίνοντας αυτούς προς τον ΠΠ, θεωρεί πιο
μεγάλο από όλους τον ΠΠ και κατόπιν τα Μηδικά και Τρωικά.
Πράγματι όμως αυτό προκύπτει από την μελέτη του έργου του;
Στην εργασία αυτή υποστηρίζεται ότι στο Προοίμιό του (Α΄ 1-23),
που μάλλον αποτελεί χωριστή ενότητα στο έργο του και φαίνεται
ότι εγράφη μετά το 404 και ύστερα από το υπόλοιπο έργο του, ο
ιστορικός δέχεται ότι τα Τρωικά και τα Μηδικά ήσαν μεγάλα και
αξιόλογα έργα, ίσως όσο τα παρουσιάζει η ποίηση. Οι μελετητές
του όμως περιέρχονται σε αμηχανία όταν τον βλέπουν να κάνει
λεπτομερείς υπολογισμούς π.χ. για τον αριθμό όσων έπλευσαν στην
Τροία και να οδηγεί σε αριθμούς που πρόδηλα μειονεκτούν των
αντιστοίχων του ΠΠ. Είναι τόσο αφελής ο Θουκυδίδης να δίδει
βαρύτητα σε μεγέθη προς τα οποία συγκρίνει το ιδικό του έργο; θα
περίμενε κανείς να τα μειώνει, για να φαίνονται υπεροχώτερα τα
ιστορούμενά του.
Πιστεύω ότι ο Θουκυδίδης κάνει διάκριση πολέμου και έργου.
Δέχεται ότι έργα και μάλιστα μεγάλα είναι τα Τρωικά και τα
Μηδικά. Δεν είναι όμως πόλεμοι. Διότι πόλεμος κατά τον Θουκυδίδη
(που δεν δίνει μεν τον ορισμό του πολέμου - ίσως τον προϋποθέτει
γνωστό - αλλά βγαίνει από το κείμενό του) είναι σειρά μαχών και
επιχειρήσεων χωρίς διακοπή και πτώση του πολεμικού πυρετού. Οι
μάχες του πολέμου χωρίζονται βεβαίως από χρονικά διαστήματα
προετοιμασιών αλλά αποτελούν ολότητα αυξανομένου πάθους (μέχρι
την κορύφωση). Στον πόλεμο για να υπάρχει ένταση πάθους και
διάρκεια (μήκος) πρέπει οι αντίπαλοι να είναι ισοσθενείς.
Ισοδύναμοι αντίπαλοι, αν συγκρουσθούν, πολεμούν επί μακρόν, ενώ
η σαφής υπεροχή του ενός οδηγεί εις
ταχεῖαν
κρίσιν. Στον όλο χρόνο που καλύπτει ο πόλεμος υπάρχει
πυκνότητα επιχειρήσεων και αδιάπτωτο πάθος. Δεν παρουσιάζονται
μεγάλα κενά και μάλιστα εντυπωσιακά. Ιδού διατί πιστεύω ότι ο
Θουκυδίδης επιμένει να δείξει ότι τα Τρωικά και τα Μηδικά είναι
δεκαετή διαστήματα που έχουν μόνον αρχή και τέλος. Κάτι έγινε
στο πρώτο έτος που έφθασε ο Αγαμέμνων στην Τροία και οι Αχαιοί
οχυρώθηκαν. Έπειτα;
Ἀπορίᾳ
τροφῆς εστράφησαν οι περισσότεροι στην ληστεία και
την καλλιέργεια της γης. Κατά το δέκατο έτος ύστερα από
συντονισμένη επιχείρηση έγινε επιτέλους η άλωση της Τροίας. Κάτι
έγινε (και μεγάλο) στον Μαραθώνα (το 490) και δεκάτφ έτει
κατόπιν φθάσαμε στα γεγονότα του 480 και 479. Και στις δύο
περιπτώσεις υπάρχει ένα τεράστιο κενό. Σε κάθε περίπτωση μια
δεκαετία χωρίς γεγονότα ανοίγει και κλείνει με σύντομες
(χρονικά) επιχειρήσεις.
Γεγονότα με διάρκεια και πυκνότητα επιχειρήσεων προς τα οποία,
όπως πιστεύω, συγκρίνει ο Θουκυδίδης τον ΠΠ είναι τα μεταξύ
Χαλκιδέων
και Ερετριέων ως και μεταξύ Αθηναίων και Αιγινητών (Ληλάντιος
και Αιγινητικός πόλεμος αντίστοιχα).
Η εργασία αυτή διευρυνόμενη ίσως θα αποτελέσει πλην άλλων
συμβολή στην όλη θεωρία περί του πολέμου.
